H έννοια της γνώσης

Του Μόσχου Λαγκουβάρδου

Τί είναι η γνώση. Κατ’ άλλους φιλοσόφους, όπως για τον Σωκράτη και του Στωικούς, η γνώση είναι αρετή. Για τον Αριστοτέλη η γνώση έχει πρακτική σκοπιμότητα. Αυτός που γνωρίζει τι είναι το θάρρος, έλεγε ο Αριστοτέλης,δε σημαίνει ότι είναι θαρραλέος. . Για τον Αριστοτέλη η γνώση δεν έχει να κάνει με την αρετή. Αυτός που γνωρίζει ένα πράγμα έχει πρακτικά πλεονεκτήματα.

Στην πραγματικότητα ο Αριστοτέλης δεν είναι αντίθετος με αυτούς που θεωρούν τη γνώση αρετή. Απλώς δίνει άλλη έννοια στη λέξη «γνώση». Ο Σωκράτης και οι Στωικοί έδιναν στη λέξη «γνώση» την έννοια του Λόγου, δηλαδή του Πνεύματος. Αυτός που έχει πνεύμα θάρρους, είναι θαρραλέος. Κι αυτός που διακατέχεται από πνεύμα δειλίας, είναι δειλός. Ενώ ο Αριστοτέλης έβλεπε την πρακτική σκοπιμότητα της γνώσης. Σχεδόν όπως συμβαίνει σήμερα, που η γνώση έχει την έννοια της πληροφορίας. Με αυτήν την πρακτική έννοια δεν θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε την υπέρτατη αξία του Δελφικού ρητού «Γνώθι σ’ αυτόν».

Όταν λέμε το στίχο του Εθνικού μας ύμνου «Σε γνωρίζω από την κόψη / του σπαθιού την τρομερή», δεν νιώθουμε το ίδιο με αυτό που νιώθει αυτός που έχει εγκυκλοπαιδική γνώση της έννοιας της Ελευθερίας. Η εικόνα του στίχου του ύμνου είναι βίωμα, που ακολουθεί την εποπτεία, ενώ η εγκυκλοπαιδική γνώση είναι αντικείμενο της γνωστικής λειτουργίας της ψυχής, χωρίς να μετέχουν οι άλλες δύο ψυχικές λειτουργίες, δηλαδή το θυμικό και το βουλητικό. Ο Αριστοτέλης διέκρινε την τριμερή σύσταση της ψυχής: Στην περίπτωση του ύμνου μετέχουμε στο πνεύμα του ύμνου, με το όμοιο πνεύμα της ψυχής μας, ενώ στη γνώση του μυαλού δεν είναι αναγκαίο το αίσθημα. Μπορεί να υπάρχει και μπορεί να μην υπάρχει.

Παρόμοια είναι η διαφορά ανάμεσα στη γραμματική ερμηνεία και στην πνευματική ερμηνεία. Τη διαφορά αυτή τη βλέπουμε στους παρακάτω παροιμιακούς στίχους. Οι στίχοι αυτοί διακρίνουν ανάμεσα στη γνώση του μυαλού και στην πνευματική γνώση, και τονίζουν τη διαφορά υπέρ της πνευματικής γνώσης: Η πνευματική γνώση, σε πάει παραπέρα. Σου ανοίγει μπροστά σου απέραντες εκτάσεις, στις οποίες χωρεί ολόκληρο το σύμπαν. Όσο μακριά ανοίγεται η σκέψη τόσο μακριά πηγαίνει κι αυτός που έχει δυνατό το πνεύμα του. «παιδί μου μάθε γράμματα, παιδί μου βάλε γνώση. Τα γράμματα είναι στο χαρτί κι η γνώση πέρα πέρα».