Η λογοτεχνία των κεντρώνων

Του Μόσχου Εμμανουήλ Λαγκουβάρδου

         Ο Αριστοτέλης ,αν δεν κάνω λάθος, θεωρεί ουσιαστικό στοιχείο της ψυχής την  "ενδελέχεια" *. Αν πράγματι, κατά τον Αριστοτέλη,  η ψυχή  ταυτίζεται με την διαρκή και με  αγάπη ακατάπαυτη φροντίδα, ( η αγάπη ουδέποτε εκπίπτει),   νομίζω ότι καταλαβαίνω τί θέλει να πει.

       Ο Καρλ Γιουγκ , επίσης , διακρίνοντας  το ασυνείδητο σε αρνητικό και σε θετικό, είναι φανερό ότι στηρίζεται στη "ενδελέχεια" του Αριστοτέλη. Ο Γιουγκ υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος κληρονομεί και τις πνευματικές αρχές των προγόνων του.

     Τί έκπληξη ένιωσα όταν διαπίστωσα ότι αυτό που άρεσε σε μένα στη λογοτεχνία, άρεσε και στον πατέρα μου Μανώλη! Δεν γνώριζα σχεδόν τίποτα για τα ενδιαφέροντα του πατέρα μου,διότι σκοτώθηκε όταν ήμουν τριών χρονών. Από τη μητέρα μου και τη γιαγιά μου έμαθα για τον χαρακτήρα του, αλλά δεν ήξερα τίποτε για τα ενδιαφέροντά του. Οι φωτογραφίες του έδειχναν έναν Κρητικό που φωτογραφίζεται πατώντας το πόδι του επάνω σε μια πέτρα. Φωτογραφιζόταν με το όπλο του και με ένα σκύλο που ξάπλωνε μπροστά του.   

    Το λογοτεχνικό είδος που αγαπούσε ήταν οι μικρές ιστορίες με κάποιο ευτράπελο περιεχόμενο. 

Εκμυστηρευόταν τον εσωτερικό του κόσμο, μέσα από τις ιστορίες των άλλων. Νομίζω ότι αυτός ο τρόπος εκμυστήρευσης διά μέσου των ιστοριών των άλλων, είναι η βάση της λογοτεχνίας των κεντρώνων ή της διακειμενικής λογοτεχνίας.

     Ο τρόπος αυτός ταιριάζει στο δοκίμιο με το νόημα που μου αρέσει να δίνω σ΄ αυτό, δηλαδή το νόημα του λογοτεχνικού και  φιλοσοφικού στοχασμού σε πρώτο πρόσωπο, με διπλό σκοπό: την ενδοσκοπική ανάλυση και τη μελέτη του εξωτερικού κόσμου σε σχέση με το άτομο.(Εγκυκλοπαίδεια Δομή).

     Η μεταφορά της ύφανσης με το κείμενο προέκυψε από την αντίληψη ότι κάθε συγγραφέας έχει στη διάθεσή του μία πρώτη ύλη, τα απειράριθμα νήματα της γλώσσας του, που τα συνταιριάζει με το δικό του τρόπο. (Τα περί κεντρώνων διάβασα στον πρόλογο του Μ.Ζ.Κοπιδάκη στο βιβλίο "Η Ανατομία της Μελαγχολίας", του Ρόμπερτ Μπέρτον, ο οποίος χρησιμοποίηση για τη συγγραφή του  βιβλίου του 13.333 παραθέματα!)

   Tο συνταίριασμα είναι, για τον φιλόσοφο Πασκάλ το πιο σπουδαίο: Δεν είπα τίποτε καινούριο, η διάταξη των πραγμάτων είναι καινούρια, λέει  ο Γάλλος φιλόσοφος για το βιβλίο του "Στοχασμοί". Ο Αρίσταρχος, ο Σαμόθραξ, (216-144 π.Χ.), ο οποίος έγραψε οκτακόσια βιβλία, είπε πως αν αφαιρέσει αυτά που πήρε από τους άλλους , τα βιβλία του θα μείνουν με λευκές σελίδες. Ο Αρίσταρχος  πίστευε ότι η καλύτερη ερμηνεία ενός κειμένου είναι το ίδιο το κείμενο. Είναι γνωστό το ρητό του για τον Όμηρο: "¨Ομηρον εξ Ομήρου σαφηνίζειν". Ο Αρίσταρχος πίστευε ότι ο σκοπός του ποιητή είναι η τέρψη της ψυχής.

     Τριάντα περίπου χρόνια μετά το θάνατο του πατέρα μου, μια ηλικιωμένη γυναίκα μου έδωσε το ημερολόγιό του. Περίμενα να δω αυτά που έγραφε για τον εαυτό του, αλλά δεν υπήρχε ούτε μια σειρά η οποία να αναφέρεται στον ίδιο. Έγραφε σκέψεις των άλλων, ακόμα και ιστορίες, και επιστημονικές μελέτες! Έπρεπε να χρησιμοποιήσω την ίδια μέθοδο μελέτης των φωτογραφιών του, για να αποκρυπτογραφήσω τον εσωτερικό κόσμο του πατέρα μου. Προσπαθούσα να μάθω ποιος ήταν, από την επιλογή των αποσπασμάτων που κατέγραφε στο ημερολόγιό του, 

     Χάρηκα που κληρονόμησα την κλίση του πατέρα μου στην αγάπη του στα παραθέματα. Όταν ήμουν υποψήφιος φοιτητής της Νομικής και της Φιλολογίας, έγραψα μια έκθεση μιας σελίδας, στο φροντιστήριο του Θεάκου, στην πλατεία Κάνιγκος στην Αθήνα. Ο φιλόλογος την έδειξε στην τάξη ως παράδειγμα προς αποφυγήν: Παρέθετα τις σκέψεις δεκαπέντε συγγραφέων με τα ονόματά τους. Δεν μπόρεσα να σκεφτώ κάτι για να υπερασπιστώ τον εαυτό μου και σώπασα. Δεν ήξερα ότι το κείμενο που έγραψα ήταν ένα μικρό δοκίμιο της λογοτεχνίας των κεντρώνων, μιας λογοτεχνίας με αρχαία παράδοση! 

     Παραθέτω το σχόλιο του κ. Ζοπιδάκη στον πρόλογό του στην Ανατομία της Μελαγχολίας του Μπέρτον, για την πληθώρα των παραθεμάτων: Η πρώτη ύλη για τη συγγραφή του προέρχεται από δύο κυρίως πηγές, ανεξάντλητες ωστόσο: Η πρώτη ύλη είναι τα βιβλία. Ο ΜΠέρτον συλλέγει το υλικό του από τους Έλληνες κλασικούς (-γνωρίζει αρχαία ελληνικά, αλλά προτιμά τις μεταφράσεις), τους Λτίνους, τη Βίβλο, τους Πατέρες της Εκκλησίας και από τους συγχρόνους του. Η δεύτερη πηγή είναι η αυτοπαρατηρησία. Ο Μπέρτον μιλάει εξ ιδίας πείρας, είναι ο ίδιος μελαγχολικός...)

    Χάρηκα όταν ο φίλος μου Ρόμπερτ Λαξ μου εκμυστηρεύθηκε πως θέλει να κάνει ένα βιβλίο με αυτά που υπογραμμίζει κανείς σ΄  ένα βιβλίο.  Η λογοτεχνία των κεντρώνων δεν είναι σημερινή εφεύρεση. Ξεκινάει από τα αρχαία χρόνια. Κέντρων σημαίνει "τάπητας από σπαράγματα ποικίλων υφασμάτων" και μεταφορικώς "κείμενο που συγκροτείται από αποσπάσματα άλλων κειμένων".  

______________________________________________

 * Σημείωση:

Φαίνεται ότι ο αριστοτελικός όρος  "ενδελέχεια" ερμηνεύεται ανάλογα με αυτό που πιστεύουν οι ερμηνευτές του.

Ο δυτικός κόσμος κάτω από την επίδραση θετικιστικών ιδεών, στη μεγάλη του πλειονότητα , δεν πιστεύει ότι η αγάπη είναι εφικτή και ότι  η ψυχή είναι αθάνατη και ζει  μετά  το θάνατο του σώματος.   

Όσοι λοιπόν επηρεάστηκαν από τον θετικισμό και τον υλισμό  αρνούνται την ύπαρξη ουσίας. Ουσία, κατ΄ αυτούς,  είναι η διαρκής αλλαγή. Δεν υπάρχει ουσία, δηλαδή διάρκεια, άρα και η ψυχή δεν διαρκεί μετά το θάνατο του σώματος. Ούτε η αγάπη. 

Η "ενδελέχεια" ,λοιπόν, με την ερμηνεία που δίδουν στον όρο αυτόν,  "εν" + "τέλος" ,  ταιριάζει σ΄ αυτούς που δεν πιστεύουν στην αθανασία της ψυχής. 
  

Ο Αριστοτέλης όμως λέει πως "ενδελέχεια"  (ψυχή) ενός όντος είναι η ουσία του. 

Άρα "ενδελέχεια"  "ένδον" + "λέχος"  σημαίνει ότι η ψυχή είναι "εσωτερική ουσία",αφού η λέξη "ένδον" σημαίνει το εσωτερικό και η λέξη "λέχος" σημαίνει "ουσία".