Μη πεποίθατε επ΄ άρχοντας (πολιτικούς τε και θρησκευτικούς) επί υιούς ανθρώπων

Του Μόσχου Εμμανουήλ Λαγκουβάρδου

"Ανευ εμού ου δύνασθε ποιείν ουδέν"

Ο ΚΥΡΙΟΣ

"Μη πεποίθατε επ΄ άρχοντας, επί υιούς ανθρώπους, οις ουκ έστι σωτηρία". Κανένας άρχοντας δεν έκανε ποτέ καλό στο λαό του, διότι δεν έχει ελπίδα στο Θεό. Οι άρχοντες καταδυναστεύουν τους λαούς, λέει ο Κύριος. Οι άρχοντες μην πιστεύοντες στην μέλλουσα κρίση είναι υποχείριοι του Πονηρού.

Μόνο ο Θεός μας αγαπάει. Ο Ιησούς είπε πως βρίσκεται μαζί με τους ελαχίστους. Είναι οι άρχοντες ελάχιστοι; Μόνον ο Θεός μας αγαπάει κι από Αυτόν περιμένουμε τα πάντα: "Κύριος λύει πεπεδημένους, Κύριος σοφοί τυφλούς, Κύριος ανορθοί κατερραγμένους, Κύριος αγαπά δικαίους, Κύριος φυλάσσει τους προσηλύτους. Ορφανόν και χήραν αναλήψεται και οδόν αμαρτωλών αφανιεί."

Καμιά εξουσία δε θέλει το Χριστό. Και μόνο γι΄ αυτό πρέπει να είμαστε ενεργητικοί με το Χριστό. Οι άρχοντες δεν αγαπούν το Χριστό, θα αγαπήσουν το λαό; Δεν υπάρχει αληθινή "ενεργητικότητα" χωρίς το Χριστό. " Άνευ εμού ου δύνασθε ποιείν ουδέν".

Όταν στην Ναζαρέτ αποκάλυψε την υποκρισία των αρχόντων δείτε πώς Του φέρθηκαν.

Γράφει ο Ευαγγελιστής Λουκάς: "Και επλήσθησαν πάντες θυμού εν τη συναγωγή, ακούοντες ταύτα, και αναστάντες εξέβαλον αυτόν έξω της πόλεως και ήγαγον αυτόν έως οφρύος του όρους, εφ΄ού η πόλις αυτών ωκοδόμητο, εις το κατακρημνίσαι αυτόν."

Ο θόρυβος της "ενεργητικότητας" χωρίς το Χριστό, δεν είναι παρά ο πάταγος της πτώσης στην ανυπαρξία.

"Ενεργητικότητα" χωρίς το Χριστό!

Του Μόσχου Εμμανουήλ Λαγκουβάρδου

Δυο χιλιάδες χρόνια πριν, όταν ο Ιησούς αγρυπνούσε και προσευχόταν στον κήπο της Γεθσημανή με ασύλληπτη για τον ανθρώπινο νου οδύνη, οι μαθητές που βρίσκονταν μαζί Του κοιμούνταν.

Ο Ιησούς δια τις αμαρτίες μας αιώνια οδυνάται. Εμείς που Τον ακολουθούμε τώρα μπορούμε να κοιμούμαστε; Ο κόσμος με τη βία που έχει συγκεντρωθεί στα χέρια κάποιων ανθρώπων, αν δε γίνει χριστιανικός δεν θα υπάρξει.

Το χειρότερο κακό που μπορούμε να κάνουμε είναι να απαντούμε στις προκλήσεις της ζωής όχι τηρώντας τις Εντολές του Κυρίου Ιησού, αλλά με φόβο και μίσος για τους εχθρούς μας.

Το ωραίο δημιουργεί τις ενώσεις των ανθρώπων και η ελευθερία είναι ενιαία, των διωκομένων και των διωκτών από την κακία τους. Δεν είναι ωραίο ότι ο κόσμος αποτελείται από διώκτες και διωκομένους.

Η Ελλάδα είναι σήμερα υπό κατοχήν. "Ενεργοί πολίτες", "Ενεργητικότητα του πολίτη" και άλλα παρόμοια συνθήματα, πόσο είναι αληθινά;

Πώς μπορούν να υπάρξουν ενεργοί πολίτες, ενεργητικότητα του πολίτη, αδιάφθοροι πολιτικοί, όταν δεν υπάρχει "η δυνατότητα ύπαρξης μιας πόλης, που αποτελεί το πεδίο όπου αναζητείται από κοινού το καλό"; (Ιβάν Ίλιτς).

Είναι ο σημερινός κόσμος χριστιανικός; Πώς μπορεί να υπάρξει πόλη χωρίς πολιτισμό; Μόνο ο Χριστός θεραπεύει τον κόσμο από την παθητικότητα.

Ο θόρυβος της "ενεργητικότητας" χωρίς το Χριστό, δεν είναι παρά ο πάταγος της πτώσης στην ανυπαρξία.

Το σύγχρονο κράτος και ο πολίτης

Του Μόσχου Εμμανουήλ Λαγκουβάρδου

Το κράτος είναι σύμμαχος του πολίτη ή αντίπαλος; Στη δημοκρατία το κράτος είναι σύμμαχος του πολίτη. ‘Όπου όμως η δημοκρατία δεν λειτουργεί, το κράτος είναι αντίπαλος ή και εχθρός του πολίτη. Το κράτος όταν λειτουργεί η δημοκρατία προστατεύει τον πολίτη και τους θεσμούς του. Και πρώτα από όλα προστατεύει το λαό του, δηλαδή τους πολίτες που συνδέονται μεταξύ τους με αδιάσπαστους συνεκτικούς δεσμούς. Το σύγχρονο κράτος το διοικούν κυρίως τεχνοκράτες. Οι τεχνοκράτες θεοποιούν τη μηχανή. Κάθε τι που εμποδίζει τη μηχανή να δουλέψει πρέπει να εξαφανιστεί. Αυτό σημαίνει ότι η ελευθερία και η ιδιαιτερότητα του προσώπου , ως εμπόδιο στο μηχανικό τρόπο οργάνωσης της ζωής πρέπει να καταργηθεί. Το όνομα π.χ. του πολίτη είναι ένα εμπόδιο στη μηχανή και στο μηχανιστικό τρόπο ζωής. Το όνομα πρέπει να αντικατασταθεί με τον αριθμό, γιατί η μηχανή αποδίδει καλύτερα με αριθμούς. Το ίδιο πρέπει να εξαφανιστεί και ο θεσμός της οικογένειας, λόγω της μοναδικότητας της κάθε οικογένειας, όπως και τα έθνη και οι λαοί , για να γίνουν ένα μεγάλο χαρμάνι λαών και εθνών με μια θρησκεία, μια γλώσσα, έναν τρόπο ζωής. Θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς, αν είναι με αυτόν τον τρόπο να μην έχουμε ανησυχία για την επιβίωση , ας τα κάνουν όλα αυτά που σχεδιάζουν κι ας πάνε στα κομμάτια κι η ελευθερία κι οι θεσμοί του έθνους, του λαού, της οικογένειας και γενικά οτιδήποτε δεν είναι για την άμεση επιβίωση, αλλά είναι πνευματικό και ηθικό. Αυτός που σκέφτεται έτσι αγνοεί ότι ο οργανισμός του έχει άμεση εξάρτηση από το πνεύμα. Η τροφή μόνο χωρίς το ηθικό δεν σε κρατάει στη ζωή. Αυτό σημαίνουν τα λόγια του Ευαγγελίου «ουκ επ’ άρτω μόνο ζήσεται άνθρωπος». Το ίδιο υποστηρίζει και η σύγχρονη επιστήμη. Ο ψυχίατρος Δρ. Βίκτορ Φράνκλ ο οποίος έζησε για τρία χρόνια αιχμάλωτος στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως Άουσβιτζ και Νταχάου, στο βιβλίο του «Αναζητώντας νόημα ζωής και ελευθερίας σ΄ ένα στρατόπεδο συγκεντρώσεως», γράφει για το θάνατο ενός φίλου του : «Εκείνοι που ξέρουν πόσο στενή σχέση υπάρχει μεταξύ της ψυχικής διάθεσης του ανθρώπου, του θάρρους, της ελπίδας, της αποθάρρυνσης ή της απόγνωσης από τη μια και της οργανικής υγείας από την άλλη, αντιλαμβάνονται ότι η ξαφνική απώλεια της ελπίδας και του θάρρους μπορεί να έχουν μοιραίες συνέπειες. Η βαθύτερη αιτία του θανάτου του φίλου μου ήταν ότι ένιωσε βαθειά απογοήτευση, βλέποντας ότι η αναμενόμενη απελευθέρωση δεν θα πραγματοποιείτο. Αυτό ξαφνικά μείωσε την αντίσταση του οργανισμού του στη λανθάνουσα λοίμωξη του τύφου. Η πίστη του και θέλησή του να ζήσει παρέλυσαν και ο οργανισμός του υπέκυψε στην αρρώστια». Το βιβλίο του Δρ. Φράκλιν κυκλοφορεί απ΄ τις εκδόσεις «Ταμασός». Όταν διάσημοι τεχνοκράτες, όπως ο Κϊσιγκερ, απροκάλυπτα δηλώνουν ότι ο στόχος τους είναι να μειώσουν τον πληθυσμό της Γης από έξι δισεκατομμύρια κατοίκους σε ένα, το κράτος των τεχνοκρατών μπορεί να είναι σύμμαχος του πολίτη; Ένας τέτοιος στόχος μόνο με μια παγκόσμια τυραννία μπορεί να επιτευχθεί και σ΄ αυτήν στοχεύει η εξουσία των τεχνοκρατών δοκιμάζοντας με τον ένα ή τον άλλον τρόπο τις αντιδράσεις των λαών. Ο πολίτης με τέτοιο κράτος δεν πρέπει να περιμένει ότι θα διατηρήσει τα όποια δικαιώματα έχει τώρα στην ελευθερία, στο σεβασμό της ζωής , στη μόρφωση, στην εργασία και σε όλα γενικά τα ατομικά και κοινωνικά του δικαιώματα. Η πρακτική αυτή, έγραψε σε ένα άρθρο του ο Άγγλος ποιητής Τόμας Έλιοτ, οδηγεί στην αυτοκτονία της ανθρωπότητας. Αν βλέπεις, ευγενικέ αναγνώστη, ότι τα πράγματα οδηγούν σε μια παγκόσμια τυραννία, πρέπει να συμβάλεις όπως μπορείς, στη γενική αφύπνιση κι ενημέρωση. «Ρεθεμνιώτικα Νέα» "grammateas"

Η σύνδεση με το Λόγο

Του Μόσχου Εμμανουήλ Λαγκουβάρδου

Αγαπητέ κ.Θύμιο, Χριστός Ανέστη!

Νιώθω τον προβληματισμό σας. Ζητάτε το όνομα που θα οργανώσει

τους Έλληνες εναντίον της ανελευθερίας. Δεν ζητάτε μια νέα οργάνωση.

Ο κόσμος έχει κακή πείρα από νέες οργανώσεις ,νέες δυνάμεις, νέες

εξουσίες, νέες τάξεις κ.α. Ο σημερινός κόσμος

δεν χρειάζεται οργανώσεις. Οι Έλληνες δεν είναι υλικό

για οργάνωση. Είναι ένας ζωντανός οργανισμός , ο οποίος

(ευτυχώς ) δεν χωράει στο δυτικό καλούπι. Να θρηνήσουμε

γιατί δεν πετυχαίνει το σύστημα;

Όχι, προς Θεού!

Η μέθοδος του Εχθρού είναι η διαστρέβλωση των ονομάτων.

Με τη διαστρέβλωση των ονομάτων η κοινωνία μας αποτελματώθηκε.

Ζούμε στην εποχή των έσχατων πραγμάτων. Έσχατα πράγματα

είναι τα ονόματα όσο ο κόσμος αγνοεί το Όνομα το υπέρ παν όνομα,

και όσο κλείνει τα μάτια του ή τον εμποδίζουν να μη δει το φως που φωτίζει

κάθε άνθρωπο ερχόμενον στον κόσμο.

Οι άνθρωποι μοιάζουμε με χαλασμένους ασύρματους. Δεν έχουμε επαφή

με το Λόγο. Περιμένουμε ανθρώπους με ικανότητα και με πείρα στα

κοινωνικά θέματα, να εργαστούν για να συνδεθεί καθένας μας με το Λόγο.

Αυτό το καθήκον βαρύνει ακόμα περισσότερο όσους ,όπως εσείς ,έχουν την ευχέρεια

να αναλύουν σε βάθος και με καλή προαίρεση τα σύγχρονα προβλήματα στον τόπο μας.

Με φιλικά αισθήματα

Ο ξένος της οικογένειας

Του Μόσχου Εμμανουήλ Λαγκουβάρδου

"Ο μη ων μετ΄ εμού κατ΄ εμού εστι και ο μη συνάγων μετ΄ εμού σκορπίζει."

Λουκ. ια,23

Πολλοί νιώθουν ξένοι στον τόπο τους. Ακόμα πιο πολλοί ενήλικοι νιώθουν ξένοι στις οικογένειές τους. Το ρυθμό της κοινωνικής , της πολιτικής και της οικογενειακής ζωής τον δίνουν οι ανήλικοι και οι γυναίκες εκείνες οι οποίες ασυνειδήτως μεταφέρουν στις οικογένειές τους τις γονικές επιδράσεις τους (Δαναϊδες). Οι ενήλικοι είναι επόμενο να νιώθουν ξένοι τόσο στην οικογένεια όσο και στον τόπο τους.

Η ελληνική νομοθεσία έχει σχεδιαστεί με πρότυπο τον παλιάνθρωπο. Η ελληνική νομοθεσία π.χ. δεν θεωρεί ειλικρινή την αγάπη μεταξύ αδελφών. Ο ισχυρισμός του αδελφού ότι δεν μπορούσε να ζητά αποδείξεις από τον αδελφό του , δεν έγινε δεκτός από το δικαστήριο. Το ίδιο θα γινόταν και μεταξύ πατέρα και γιου ή μητέρας και θυγατέρας ή μεταξύ συζύγων. Στην οικογένεια σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, δεν είναι φυσική η ενότητα, η αμοιβαία εμπιστοσύνη και η αγάπη . Η οικογένεια είναι συμβατική, όπως και η κοινωνία στην οποία η επικοινωνία είναι τυπική (ανειλικρινής) και η αγάπη ανέφικτη.

Όλα αυτά είναι ξένα προς το πνεύμα του Ευαγγελίου. Ο Κύριος λέει, ο μη ων μετ΄εμού κατ΄ εμου εστι, και ο μη συνάγων μετ΄ εμού σκορπίζει. Στην κοινωνία όπου δεν αναγνωρίζεται η αλήθεια του Ευαγγελίου, ο ένας είναι εναντίον του άλλου, ακόμα και μέσα στην οικογένεια. Η κοινωνία είναι ο καθρέφτης της. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον είναι αυτονόητο ότι ο ενήλικος είναι ξένος.

Ποιος είμαι; (Γιατί είναι δύσκολο να αγαπήσουμε το πρόσωπό μας;)

Του Μόσχου Εμμανουήλ Λαγκουβάρδου

"Εργάζεσθε μη την βρώσιν την απολλυμένην, αλλά την βρώσιν την μένουσαν εις ζωήν αιώνιον."

"Εις κάθε πράγμα λέγε, εγώ ποιος είμαι και μην κρίνεις κανέναν", λέγει ο Αββάς Ιωσήφ. Γιατί είναι δύσκολο να αγαπήσουμε τον εαυτό μας; Είναι δύσκολο να αγαπήσω τον εαυτό μου, γιατί με τσάκισε η υπερηφάνεια. Η υπερηφάνεια με εμποδίζει να γνωρίσω ότι δεν είμαι τίποτα.

Ο Κνουτ Χάμσουν ο διάσημος Νορβηγός συγγραφέας των Μυστηρίων και του Ένας αλήτης παίζει με σουρντίνα, είπε σ΄ αυτούς που του δήμευσαν την περιουσία, (ήταν ενενήντα δύο ετών): "Δεν σκόπευα να την πάρω μαζί μου". Πότε μαθαίνει κανείς να ξεχωρίζει αυτό που είναι από αυτά που έχει; Ο Κνουτ Χάμσουν λέει, πως ο άνθρωπος μετά τα πενήντα του γνωρίζει τον εαυτό του. Αυτό είναι το συνηθισμένο. Μπορεί κανείς να φτάσει στα βαθιά γεράματα και να μην ξεχωρίσει ποτέ αυτό που είναι από αυτά που έχει.

Αν τίποτε από αυτά που έχουμε, γνώσεις, αντικείμενα, φήμη, αξιώματα, δεν είναι ο εαυτός μας, ποιοι είμαστε; Οι χριστιανοί που αγαπάμε το Χριστό πάνω από όλα έχουμε εγκαταλείψει την υπερηφάνεια. Γνωρίζουμε ότι είμαστε μηδέν, αλλά δεν απελπιζόμαστε γιατί σ΄ αυτό το μηδέν έρχεται να κατοικήσει ο Κύριος. Η πνευματική πορεία μας αρχίζει με την επίγνωση ότι δεν είμαστε τίποτα και τελειώνει με το ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου.

Γιατί είναι δύσκολο να αγαπήσω το πρόσωπό μου; Είναι δύσκολο γιατί βλέπω το πρόσωπό μου μέσα από πράγματα που δεν είναι ο εαυτός μου. Μια φορά έλαβα ένα γράμμα από ένα φίλο από την Αμερική. Μου έγραφε να πάω στο σπίτι του στην Κάλυμνο και να μοιράσω όλα τα πράγματά του, ακόμα και πράγματα αξίας, όπως μια ακριβή φωτογραφική μηχανή πένταξ, πίνακες, βιβλία, έπιπλα... "Μπορώ να ζήσω δίχως αυτά", έγραφε.

Το γεγονός ότι διαπίστωνε ότι μπορούσε να ζήσει δίχως τα πράγματα που μάζευε με έκανε να σκεφτώ πως ακόμα κι ο πνευματικός αυτός άνθρωπος (ήταν ένας συγγραφέας) δεν ξεχώριζε τον εαυτό του, αυτό που είναι, από αυτό που έχει. Για πολλά χρόνια πίστευε ότι τα πράγματα αυτά και άλλα παρόμοια, όπως οι σπουδές του, η καριέρα του, οι γνωριμίες του, το όνομά του, η φήμη του, όλα αυτά που τα είχε εγκαταλείψει όταν άφησε τη Νέα Υόρκη, για να ρθει να ζήσει ως ένας ερημίτης στην Κάλυμνο, ήταν ο εαυτός του.

Άραγε πότε αρχίζουμε να αγαπάμε το πρόσωπό μας όπως είναι; Όλα αυτά που έχουμε και δεν έχουμε και θέλουμε να αποκτήσουμε είναι το μεγαλύτερο εμπόδιο να αγαπήσουμε το πρόσωπό μας; Όλα αυτά τρέφουν την υπερηφάνειά μας και μας εμποδίζουν να συνειδητοποιήσουμε αυτό που έλεγε ο Ιώβ, γυμνός ήρθα και γυμνός θα φύγω, ας είναι ευλογημένο το όνομα του Θεού!

"Αν δεν ήσουν Ιησού δεν θα ήμουν κι εγώ αληθινός." Ο στίχος αυτός του Ουναμούνο μιλάει επίσης για την ταπείνωση. Εγώ δεν είμαι τίποτα. Είμαι μόνο μια φωνή που κράζει , έρχου , Κύριε!

Οι επτά σοφοί και οι περί δημοκρατίας απόψεις τους και η παρούσα συγκυρία

Του Ι.Ν.Ηλιούδη, δρ Φιλολογίας *

Κατά τις δεκαετίες 80-90 διδάσκαμε από σχολικό εγχειρίδιο ως κατ’ εξοχήν αξιόλογες τις περί δημοκρατίας απόψεις των γνωστών επτά σοφών του παλαιού Ελληνισμού.Αλλωστε σχεδόν όλοι τους δεν ήταν απλά και μόνο στοχαστές αλλά ανέπτυξαν και πολιτική δράση δεδομένου μάλιστα ότι οι όροι πολιτικός και πεπαι-δευμένος ήταν ταυτόσημοι.Εζησαν δε στο μεταίχμιο τυραννικών πολιτευμάτων και δημοκρατικών και διετύπωσαν εκ προσωπικής πείρας τα σχετικά κριτήρια.

Ο Σόλων ο Αθηναίος λοιπόν είπε ότι «πόλις άριστα πράττει και μάλιστα σώζει την δημοκρατίαν , εν ή τον αδικήσαντα … οι μη αδικηθέντες προβάλλονται και κολάζου-

σι» (αυτή η πόλη ευτυχεί πάρα πολύ και διασώζει τέλεια τη δημοκρατία , στην οποία τον άδικο οι μη αδικηθέντες καταγγέλλουν και τιμωρούν).Αυτό βέβαια προυποθέτει ευαισθησία και επαγρύπνηση σχετικώς με τη δράση των πονηρών εις βάρος συμπο-λιτών μας.

Δεύτερος ο Βίας ο Πριηνεύς είπε ότι «κρατίστη δημοκρατία , εν ή πάντες ως τύραν-νον φοβούνται τον νόμον» (ισχυρότατη δημοκρατία είναι αυτή στην οποία όλοι φο-βούνται το νόμο, όπως τον τύραννο).Ούτε αυτό ισχύει σήμερα που πολλοί ποδοπα-τούν τους νόμους και το Σύνταγμα και μάλιστα εκπαιδευτικοί!

Ο δε Θαλής ο Μιλήσιος όρισε ως σταθερή δημοκρατία «την μήτε πλουσίους έχου-σαν άγαν, μήτε πένητας πολίτας»(αυτήν που δεν έχει ούτε πολύ πλούσιους πολίτες ούτε πολύ φτωχούς) , ώστε να μη μπορούν κάποιοι με χρηματισμό να επηρεάζουν τα πολιτικά πράγματα.Η παρούσα κατάσταση όμως πόρρω απέχει από το πολιτικό κρι-τήριο του Θαλή, εξ ου και οι φαυλότητες και αθλιότητες. Και ο Περίανδρος ο Κο-ρίνθιος τόνιζε την επιβολή της αρετής έναντι της κακίας ως κριτήριο υγιούς δημοκρα-τίας.Δυστυχώς σήμερα ούτε στην εκπαίδευση υφίσταται συστηματική διδασκαλία περί αρετής ως προυποθέσεως υγιούς δημοκρατίας και ευδαιμονίας.

Ο δε Κλεόβουλος ο Ρόδιος επεσήμανε ότι λειτουργεί ορθά το δημοκρατικό πολίτευ-μα, εφόσον «φοβούνται οι πολιτευόμενοι τον ψόγο περισσότερο και από το νόμο» αλλά δυστυχώς πολλοί πλέον ούτε τον ψόγο ούτε το νόμο ευλαβούνται, μάλλον δε και χλευάζουν! Συναφώς ο Χείλων ως Λάκων εκτίμησε ότι «αρίστη πολιτεία είναι αυτή που υπακούει στους νόμους μάλλον παρά στους ρήτορες».

Τέλος, ο Πιττακός ο Μυτιληναίος απεφάνθη ότι «κρατίστη δημοκρατία όπου τοις πονηροίς ουκ έστιν άρχειν» (ισχυροτάτη δημοκρατία όπου δεν επιτρέπεται στους πονηρούς να καταλαμβάνουν αξιώματα).Αυτό κι αν ισχύει σήμερα!Διότι στην εποχή μας μάλλον «τοις αγαθοίς και φρονίμοις ουκ έστιν άρχειν». Βεβαίως το Σύνταγμα (άρθρο16) επιτάσσει «η εκπαίδευση να διαπλάθει ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες» και μολονότι δεν υφίσταται στο εκπαιδευτικό σύστημα θεωρία περί διαπλάσεως ελεύθερων και υπεύθυνων πολιτών, ευελπιστούμε ότι θ’ανανήψουν στο Υπουργείο Παιδείας και θα προσαρμόσουν τον πληροφοριακό χαρακτήρα της τω-ρινής εκπαιδεύσεως (έδοξε και η φλυαρία παίδευσις είναι) προς τον μορφωτικό της Παιδείας που ορίστηκε ως «παίδων ολκή και αγωγή προς τον ορθόν λόγον».

* Ο Ι.Ν.Ηλιούδης υπηρετεί στη Μ.Ε. ως σύμβουλος Φιλολόγων Μαγνησίας.

"ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ¨ 23.5.2011

"Ο φόβος τρώει τα σωθικά"

Του Μόσχου Εμμανουήλ Λαγκουβάρδου

Η κινηματογραφική ταινία του Ράϊνερ Βέρνερ Φαϊσμπίντερ "Ο φόβος τρώει τα σωθικά" είναι μια σπουδή επάνω στο χειρότερο είδος μοναξιάς, της μοναξιάς του ξένου και στο χειρότερο είδος του φόβου, που είναι ο φόβος γι΄ αυτήν.

Κι οι δυο ήρωες του έργου, ένας νεαρός Άραβας μετανάστης στη Γερμανία και μια ηλικιωμένη Γερμανίδα υποφέρουν απ΄ τη μοναξιά του ξένου κι απ΄ το φόβο της, για διαφορετικούς λόγους ο καθένας. Ο άντρας γιατί ζει μακριά απ΄ την πατρίδα του, σε μια ξένη χώρα, κι η γυναίκα γιατί αποξενώθηκε απ΄ τα παιδιά της που έχουν τη δική τους ζωή και δεν την χρειάζονται.

Η αποξένωση και η έλλειψη της αγάπης που την προκαλεί είναι το κοινό στοιχείο στους δυο ήρωες του έργου, που από την πρώτη τους συνάντηση σε κάποιο μπαρ αισθάνονται έλξη ο ένας για τον άλλον, που γρήγορα τους οδηγεί στον ερωτικό δεσμό και στο γάμο, παρά τη μεγάλη διαφορά ηλικίας (η γυναίκα είναι είκοσι χρόνια μεγαλύτερη από τον άντρα).

Με αυτήν την απλή ιστορία ο Φασμπίντερ διαπραγματεύεται το θέμα του που είναι η αγάπη ως το μόνο αντίδοτο στο φόβο, σύμφωνα με το ευαγγελικό κείμενο κατά το οποίο η αγάπη διώχνει το φόβο. Ο Φασμπίντερ πιστεύει στην αγάπη όπως την αποκάλυψε ο Χριστός στον κόσμο, ως τη μόνη δύναμη ακόμη και του ανήμπορου και εξουθενωμένου ανθρώπου. Με τη μεγάλη του κινηματογραφική δεξιοτεχνία πείθει το θεατή ότι η δύναμη της αγάπης είναι η ακατάβλητη δύναμη του ανθρώπου ακόμα και στην πλήρη εξουθένωσή του και το μοναδικό αντίδοτο στο φόβο. Η ιστορία, οι χαρακτήρες και τα γεγονότα που απορρέουν από αυτούς πείθουν ότι η αγάπη είναι μια ζωντανή πραγματιότητα, χάρις στην οποία δε νιώθουμε μοναξιά ούτε το φόβο της που τρώει τα σωθικά του ανθρώπου.

Η Έντιθ Χάμιλτον στον επίλογο του βιβλίου της "Ο Ελληνικός τρόπος" , Εκδόσεις Ανατολικός, γράφει: " Στα Ελληνικά (έργα) ήταν οι αρετές ενός ανθρώπου τις οποίες κατείχαν όλοι οι άνθρωποι, τα στοιχεία που ένωναν κάποιον με τους υπολοίπους. " ( Με αυτό θα γνωρίζουν ότι είσθε μαθητές μου, είπε ο Ιησούς, με το να έχετε αγάπη ο ένας για τον άλλον.) "Όλοι μας , συνεχίζει η Έντιθ Χάμιλτον, ενδιαφερόμαστε για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ανθρώπων, για τα στοιχεία εκείνα που τους κάνουν να διαφέρουν από τους άλλους. Αυτή η διάκριση είναι σημαντική για μας. Ο τρόπος των Άγγλων είναι να εξετάζουν κάθε στοιχείο ξεχωριστά. Οι Έλληνες έβλεπαν τα πράγματα ως στοιχεία ενός συνόλου, κι αυτή η πνευματική διεργασία χαρακτηρίζει ό,τι έκαναν. "

Όμοια με των Άγγλων είναι και η νοοτροπία των Γερμανών της ταινίας. Όλοι τους ενδιαφέρονται για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ήρωα, τα στοιχεία εκείνα που τον κάνουν να διαφέρει από αυτούς: το μελαψό του δέρμα, η διαφορετική γλώσσα, οι διαφορετικές συνήθειες, η διαφορετική μουσική, τα διαφορετικά φαγητά, όλα όσα τον κάνουν να διαφέρει από αυτούς.

"Για τους Έλληνες, γράφει στο βιβλίο της η Έντιθ Χάμιλτον, " οι άνθρωποι κατά βάσιν δεν είναι διαφορετικοί, αλλά ίδιοι. Οι Έλληνες θεωρούσαν σημαντικά στους ανθρώπους μόνο τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά, τα μεγάλα συναισθήματα, τους φόβους και τις επιθυμίες, τις θλίψεις και τα μίση, που ανήκαν σε όλο το ανθρώπινο γένος και σε όλες τις γενιές και συνθέτουν το αναλλοίωτο δείγμα της ανθρώπινης ζωής."

Οι ήρωες του Φασμπίντερ μέσα απ΄ τις δυσκολίες και τα εμπόδια της ζωής κατανοούν ότι αυτό που προέχει είναι η αγάπη μεταξύ τους , που είναι η μόνη που μπόρεσε να διώξει από μέσα τους το φόβο. Όλα τα εμπόδια κι οι δυσκολίες τους, η διαφορετική φυλή, η διαφορά της ηλικίας, η εχθρική διάθεση των άλλων, ήταν επουσιώδη. Τίποτε από όλα αυτά δεν ήταν ικανό να τους κάνει να νιώσουν πάλι τη φοβερή μοναξιά του ξένου, που ένιωθαν προτού γνωριστούν κι αγαπήσουν ο ένας τον άλλον."

"Άκου τους άλλους"

Του Μόσχου Εμμανουήλ Λαγκουβάρδου

" Πες την αλήθεια σου ήσυχα και καθαρά κι άκου και τους άλλους, ακόμα και τον ανόητο και τον αμαθή. Κι αυτοί ακόμα έχουν την ιστορία τους." Αυτά τα λόγια βρέθηκαν γραμμένα στην εκκλησία του Αγίου Παύλου στη Βαλτιμόρη, με ημερομηνία 1692. Κάνει εντύπωση ότι αυτός που έγραψε τα λόγια αυτά αναφέρεται όχι μόνο στον τρόπο να μιλάμε, αλλά και στον τρόπο να ακούμε. Δεν είναι τέχνη μόνο να μιλάμε, αλλά και να ακούμε.

Θα περίμενε κανείς να κατέχει την τέχνη να ακούει καλύτερα εκείνος που ξέρει περισσότερα από ένα που δεν ξέρει κι όμως συμβαίνει το αντίθετο. Όσο πιο άδειοι από γνώσεις είμαστε τόσο καλύτερα ακούμε. Τα παιδιά από την άποψη αυτή είναι ιδανικοί ακροατές. Οι Πατέρες της Εκκλησίας όρισαν να διαβάζονται την ίδια μέρα στην εκκλησία η επιστολή του Αποστόλου Παύλου, που αναφέρεται στη διάδοση του Ευαγγελίου στα έθνη και η ευαγγελική περικοπή στην οποία ο Ιησούς λέει στους μαθητές Του να αφήσουν τα παιδιά να πάνε κοντά Του. Άφετε τα παιδία ελθείν προς με και μη κωλύετε αυτά. Των γαρ τοιούτων εστίν η βασιλεία του Θεού. Αμήν λέγω υμίν, ος εάν μη δέξηται την βασιλείαν του Θεού ως παιδίον, ου μη εισέλθη εις αυτήν."

Τα παιδιά είναι ιδανικοί ακροατές μιας ιστορίας. Ακούνε την ιστορία με προσοχή, χωρίς να την αντικρούουν λέγοντας μέσα τους, "όχι δεν είναι έτσι, είναι έτσι." Δεν ξεχνούν ποτέ ότι η ιστορία ανήκει σ΄ αυτόν που τη λέει.

Τα παιδιά ακούνε μια ιστορία καλύτερα από τους μεγάλους για τους εξής λόγους: Πρώτον, γιατί το μυαλό τους δεν είναι παραγεμισμένο με ιδέες. Δεύτερον, γιατί δεν αντικρούουν, όπως είπαμε, τα όσα ακούνε με το να λένε μέσα τους, "όχι δεν είναι έτσι, είναι έτσι". Και τρίτον, γιατί αγαπούν τις ιστορίες των άλλων, σαν ιστορίες των άλλων, και όχι σαν δικές τους. Έχουν την ταπείνωση ότι δεν είναι ακόμα σε θέση να πουν τη δική τους ιστορία, ενώ οι μεγάλοι ή δεν έχουν την ταπείνωση ή δεν έχουν την υπομονή να περιμένουν να πουν την ιστορία τους με τη σειρά τους.

Ο Ηρώδης ελεγχόμενος (Περί ελέγχου)

Του Μόσχου Εμμανουήλ Λαγκουβάρδου

"Τα δε πάντα ελεγχόμενα υπό του φωτός φανερούται"

Εφεσ.Ε,8-19

Ο Ηρώδης ελεγχόμενος υπό του Ιωάννου για την Ηρωδιάδα, τη γυναίκα του αδελφού του,έκλεισε τον Ιωάννη στη φυλακή. Το ερώτημα που γεννάται είναι να ελέγχει κανείς ή να μην ελέγχει;

Αλλά ας αναγνώσουμε την σύντομη περικοπή του Ευαγγελίου για να δούμε πώς καταγράφει το γεγονός αυτό ο Ευαγγελιστής Λουκάς: "Τω καιρώ εκείνω, Ηρώδης ο τετράρχης, ελεγχόμενος υπό Ιωάννου περί Ηρωδιάδος της γυναικός του αδελφού αυτού και περί πάντων ων εποίησε πονηρών ο Ηρώδης, προσέθηκε και τούτο επί πάσι και κατέκλεισε τον Ιωάννην εν τη φυλακή."

(Επειδή όμως ο Ιωάννης κατηγορούσε τον Ηρώδη τον τετράρχη γιατί είχε για γυναίκα τη γυναίκα του αδελφού του, την Ηρωδιάδα, καθώς και για πολλές άλλες φαύλες πράξεις, ο Ηρώδης πρόσθεσε σε όλες αυτές και τούτο: έκλεισε τον Ιωάννη στη φυλακή.)

Να ελέγχει, λοιπόν κανείς και μάλιστα τους άρχοντες, με κίνδυνο να τον κλείσουν στη φυλακή, όπως τον Ιωάννη τον Πρόδρομο ή να χάσει και τη ζωή του; Ο Απόστολος Παύλος λέει πως επιβάλλεται να ελέγχουμε τους φαύλους , αντί να εφησυχάζουμε.Όταν κανείς γίνεται μάρτυρας φαύλων πράξεων πρέπει να ελέγχει τους φαύλους. Στις επιστολές του αναφέρεται συχνά στον έλεγχο. "Έλεγξον, επιτίμισον", "Έλεγξον αποτόμως", "παρακάλει και έλεγχε". Ο Απόστολος , όπως δείχνουν τα λόγια του, διακρίνει τον έλεγχο σε αυστηρό και σε ήπιο, σε έλεγχο μαζί με επιτίμιο (ποινή) και σε έλεγχο με παράκληση (παρηγορία, ενθάρρυνση, συμβουλή).

Το απόσπασμα από την επιστολή του προς Εφεσίους, το οποίο παραθέτουμε εδώ περιέχει όλες τις απαντήσεις στα ερωτήματα που απασχολούν τον καθένα από μας , όταν γινόμαστε μάρτυρες μιας συμπεριφοράς, την οποία η συνείδησή μας την καταδικάζει.

Ο Απόστολος θεωρεί νεκρόν αυτόν που η συνείδησή του δεν εξεγείρεται με το κακό, που εφησυχάζει και που δεν δοκιμάζει τί είναι ευάρεστο στον Κύριο: "Έγειρε ο καθεύδων και ανάστα εκ των νεκρών, και επιφαύσει σοι (και θα σε φωτίσει) o Χριστός."

Παραθέτουμε τον Απόστολο, ο οποίος αναγιγνώσκεται τη Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος:

"Αδελφοί, ως τέκνα φωτός περιπατείτε. - ο γαρ καρπός του Πνεύματος εν πάση αγαθωσύνη και δικαιοσύνη και αληθεία. - δοκιμάζοντες τί εστιν ευάρεστον τω Κυρίω. Και μη συγκοινωνείτε τοις έργοις τοις ακάρποις του σκότους, μάλλον δε και ελέγχετε. Τα γαρ κρυφή γιννόμενα υπ αυτών αισχρόν εστι και λέγειν. τα δε πάντα ελεγχόμενα υπό του φωτός φανερούται.

Παν γαρ το φανερούμενον φως έστι."

Περιμένοντας έξω από την εθνική τράπεζα το πρωί

Του Μόσχου Εμμανουήλ Λαγκουβάρδου

Ο κόσμος που περίμενε έξω από την εθνική τράπεζα, το πρωί ,ήταν φτωχοί γέροι που περίμεναν να πληρωθούν τη σύνταξή τους. Εκείνοι που κρατούσαν υπομονετικά τη σειρά τους δεν θύμωναν με εκείνους που στριμώχνονταν και έμπαιναν μπροστά απ΄ τους άλλους. Ήξεραν πως αν θύμωναν η ζημιά τους θα ήταν μεγαλύτερη από την ωφέλεια να μπουν στην τράπεζα μερικά λεπτά νωρίτερα.

Το γεγονός ότι όλος αυτός ο κόσμος δεν μπορούσε να μπει ούτε για λίγη ώρα στη γραμμή έδινε αφορμή σ΄ αυτούς που έμεναν πίσω να γελούν με αυτούς που τους έπαιρναν τη σειρά. "Αυτή φοράει ματογιάλια και δε μπορεί να δει καλά ", είπε κάποιος για μια γυναίκα που τρύπωσε μπροστά μπροστά. "Είναι κατσικοκλέφτες" είπε ένας γέρος με γερμανικό ρεμπούμπλικο βλέποντας κάποιον μπροστά να στηρίζεται στην γκλίτσα του, σαν το βοσκό όταν τα πρόβατα σταλίζουν.

Άλλοι πάλι στέκονταν μακριά, γιατί ήξεραν ότι την τελευταία στιγμή η όποια σειρά υπήρχε δεν θα άντεχε στην ώθηση της στιγμής που ανοίγουν οι πόρτες και θα διαλυόταν. Η έκβαση ήταν απρόβλεπτη αφού οι τελευταίοι θα γίνονταν πρώτοι και οι πρώτοι τελευταίοι. Η τελευταία στιγμή ήταν η πιο αποφασιστική. Γνωριμίες και συζητήσεις και σχόλια διακόπτονταν ακαριαία και επικρατούσε για λίγο το χάος.

Αυτή τη φορά ακόμα περισσότερο, γιατί αντί να ανοίξουν οι πόρτες έπρεπε να λειτουργήσει το σύστημα με τα κουβούκλια και τις θύρες που ανοιγοκλείνουν αυτόματα. Έτσι καθώς μπήκαν περισσότεροι από δύο στο κουβούκλιο της εισόδου, το σύστημα διέκοψε τη λειτουργία του, γιατί ήταν ρυθμισμένο μόνο για δύο εισερχομένους και χρειάστηκε να ρθει ο τεχνικός ,να το ξεμπλοκάρει. Ευτυχώς κανένας από τους εγκλωβισμένους δεν έπασχε από κλειστοφοβία. Γιατί την προηγούμενη φορά κάποιος τεντώθηκε καταγής και δεν ήξεραν τί να τον κάνουν!

Οι γέροι εφάρμοσαν στην πράξη τα λόγια του Αποστόλου Παύλου για τους νηστεύοντες και τους μη νηστεύοντες. Ήταν όλοι τους επιεικείς με τους άλλους και κανένας δεν εξουθένωσε τον άλλον κι αυτοί που τηρούσαν τη σειρά κι οι άλλοι που δεν την τηρούσαν. Η επιείκεια και η ηπιότητα των γέρων είναι η απάντηση στην ουτοπία του ανθρώπου-μηχανή της εποχής μας.

Αυτή είναι η Ελληνική απάντηση στη βία.(Μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, με τη λογική της βίας του δυτικού ανθρώπου, έγιναν εκατόν σαράντα πέντε πόλεμοι στον κόσμο!) Ή θα παραιτηθούμε από τα αντίποινα, όπως λέει το Ευαγγέλιο, ή θα καταστραφούμε ολοσχερώς.

Αν συναντήσεις την "κρίση", σκότωσέ την!

Του Μόσχου Εμμανουήλ Λαγκουβάρδου

Ο τίτλος "αν συναντήσεις την κρίση, σκότωσέ την" είναι παράφραση του βουδιστικού ρητού, "αν συναντήσεις το Βούδα, σκότωσέ τον".Η πρώτη σκέψη που ήρθε στο μυαλό μου, όταν έγραψα τον τίτλο του δοκιμίου αυτού είναι , αν ταιριάζει σ΄ ένα χριστιανό να μισεί, να θυμώνει και ακόμα χειρότερα να σκοτώνει, έστω και την κρίση.

Ο Άγιος Θαλάσσιος λέει πως ο Θεός μας έδωσε το θυμό για να θυμώνουμε με τα πάθη μας. Δεν μας έδωσε το θυμό να θυμώνουμε με τους άλλους ή ακόμα και με τον εαυτό μας. Τους άλλους να τους αγαπούμε, όχι να τους μισούμε και να θυμώνουμε μαζί τους.

"Αν συναντήσεις την κρίση σκότωσέ την" σημαίνει αν έχεις λογισμούς για την κρίση, σκότωσέ τους. Άλλο πράγμα είναι η κρίση και άλλο πράγμα είναι η ιδέα για την κρίση. Αυτό με το οποίο ασχολούνται οι πολιτικοί, οι οικονομολόγοι, οι Τύπος και η Τηλεόραση δεν είναι η κρίση. Αυτό που ασχολούνται οι πολιτικοί, οι οικονομολόγοι, οι ιδιοκτήτες των εφημερίδων και των τηλεοπτικών σταθμών , οι δημοσιογράφοι είναι η ιδέα τους για την κρίση, δεν είναι η ίδια η κρίση. Την ίδια την κρίση δεν τη συναντάει κανείς, ούτε ξέρει κανείς αν υπάρχει στην πραγματικότητα ή αν είναι μόνο ένας καλοσχεδιασμένος μύθος που εξυπηρετεί αυτούς που τον σκάρωσαν και αυτούς που τον επιβάλλουν με την προπαγάνδα τους και με την τρομοκρατία τους.

Ότι η κρίση δεν είναι αληθινή φαίνεται με την πρώτη ματιά. Ξέρουμε εκ πείρας ότι η αλήθεια δεν κάνει καμιά προσπάθεια να πείσει ότι υπάρχει. Άλλωστε σ΄ αυτό διαφέρει από το ψεύδος που κάνει τα πάντα για να πείσει ότι είναι αλήθεια. Δεν σας κινεί την υποψία όλη αυτή η προπαγάνδα και η τρομοκρατία; Γιατί σώνει και καλά να μας πείσουν ότι η κρίση δεν είναι τεχνητή, αλλά είναι αληθινή; Γιατί τους ενοχλεί που παραμένουμε νηφάλιοι, παρόλο που πολλοί από μας βλέπουν και εφτά οχτώ ώρες την ημέρα τηλεόραση, αντί να την πετάξουν στα σκουπίδια; Είναι κι αυτό ένα δείγμα της αντοχής μας ως έθνος, ότι δεν θεοποιήσαμε τις μηχανές τους, και ότι δεν θα γίνουμε ποτέ τέλειοι σαν μια μηχανή.

Φταίμε γιατί δεν παίρνουμε στα σοβαρά την προπαγάνδα τους και την τρομοκρατία τους, όπως π.χ. κάνουν οι Γερμανοί; Οι Γερμανοί π.χ. με την προσήλωσή τους στην τάξη υπακούουν σαν καλές μηχανές όπως τους έχουν ρυθμίσει. Αυτός είναι ο λόγος που εξοργίζονται με τους Έλληνες που παρά την προπαγάνδα και την τρομοκρατία δεν μπαίνουν σε κανένα καλούπι.

Στους Έλληνες χριστιανούς ορθοδόξους η θεραπεία από τους λογισμούς όπως παραδίδεται από γενεά σε γενεά ξεκινάει πριν τέσσερις χιλιάδες χρόνια και συνεχίζεται μέχρι σήμερα χωρίς διακοπή. Αυτή η θεραπεία είναι η Παράδοση που ξεκινάει από τους Προφήτες του Ισραήλ , διαδίδεται στα πέρατα του κόσμου με την Χριστιανική Διδασκαλία και φυλάγεται ως κόρη οφθαλμού στην Ορθοδοξία, παρά τις λυσσώδεις διώξεις εναντίον της.

Υπάρχουν και μεταξύ μας εκείνοι, οι οποίοι είτε από άγνοια, είτε από ματαιοδοξία ακολουθούν τη Δύση, έστω κι αν αυτή έχει διαλύσει την οικογένεια και οι λέξεις πατέρας και μητέρα δεν υπάρχει ούτε στα λεξικά. Προσφάτως ο πάπας Βενέδικτος απαντώντας στις αιτιάσεις γιατί καλύπτει την παιδεραστία του κλήρου απάντησε, ότι η δυτική κοινωνία αποδέχεται την παιδεραστία!

Αν συναντήσεις την ιδεολογία των πονηρών, σκότωσέ την. Οι ιδέες των πολιτικών δεν είναι γεγονότα. Αργά ή γρήγορα καταλαβαίνει κανείς τη διαφορά. Εμείς εδώ αγαπάμε το φως, δεν μας αρέσει η σκιά και οι υπαινιγμός. Μιλάμε καθαρά. Οι κρίσεις και οι απόψεις αυτών που κατέλαβαν την εξουσία ή όσων με την όποιαδήποτε ισχύν τους επηρεάζουν και τους κατευθύνουν δεν είναι η πραγματικότητα, αλλά είναι η ιδέα τους για την πραγματικότητα , η οποία δεν είναι πάντοτε τόσο αγνή και άδολη όσο προσπαθεί να φανεί.

Η Εντολή του Ευαγγελίου είναι, " ως τέκνα φωτός περιπατείτε."

Ενθυμήσεις

Του Μόσχου Εμμανουήλ Λαγκουβάρδου

«Και ιδών ο Ιησούς τας ενθυμήσεις αυτών είπεν: ίνα τί υμείς ενθυμείσθε πονηρά εν ταις καρδίαις υμών;» (Ματθ. Θ, 1-8)

Ο Θεός εξετάζει «καρδίας και νεφρούς». Γνωρίζει τις ενθυμήσεις που έχει ο άνθρωπος στην καρδιά του. Τί ενθυμήσεις έχουμε στην καρδιά μας; Πού μας ωθεί το κράτος, το εμπόριο, η προπαγάνδα αυτών που έχουν στα χέρια τους τις τύχες του κόσμου; Καλλιεργεί τη μνήμη του Θεού, τη μνήμη ότι ο άνθρωπος είναι εικόνα του Θεού και ότι το πρότυπό του είναι ο Θεάνθρωπος Ιησούς ή μας υποβάλλει τη λήθη του Θεού;

Στον Προφήτη Ζαχαρία ο λόγος του Θεού αναφέρεται στις ενθυμήσεις που αγαπάει ο Θεός: «Θαρσείτε (μη φοβάστε). Ούτοι οι λόγοι, ους ποιήσητε. Λαλείτε αλήθειαν έκαστος προς τον πλησίον αυτού και κρίμα ειρηνικόν κρίνατε εν ταις πύλαις υμών . Και έκαστος την κακίαν του πλησίον μη λογίζεσθε εν ταις καρδίαις υμών.»

Την Κυριακή πήγα στον Πυργετό και εκκλησιάστηκα στο ναό του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού, που κάποιος ανήγειρε για να κρατήσει στη μνήμη το γεγονός ότι από εκεί πέρασε ο Άγιος. Εκεί ο πιστός αυτός ανήγειρε ναόν προς δόξαν του Θεού.

Είναι τόσο σημαντικό να διατηρούμε στη μνήμη μας τα αξιομνημόνευτα γεγονότα; Να ανεγείρουμε μνημεία για να μας θυμίζουν ποιοι είμαστε και το σπουδαιότερο ότι είμαστε παιδιά του Θεού;

Αξίζει να ξέρει ο άνθρωπος ποιος είναι, ότι είναι εικόνα του θεού ή δεν αξίζει; Υπάρχουν άνθρωποι που ούτε τον άνθρωπο ντρέπονται ούτε το Θεό φοβούνται! Ποιες είναι οι πρακτικές συνέπειες της μνήμης και ποιες είναι οι πρακτικές συνέπειες της λήθης του Θεού; Ποιες είναι οι πρακτικές συνέπειες της μνήμης ότι ο άνθρωπος είναι εικόνα του Θεού και πρότυπό του είναι ο Θεάνθρωπος Ιησούς, και ποιες είναι οι πρακτικές συνέπειες της λήθης ότι πρότυπο του ανθρώπου είναι ο Θεάνθρωπος Ιησούς;

Οι πρακτικές συνέπειες της μνήμης του Θεού είναι ο σεβασμός του ανθρώπου και των ελευθεριών του ασχέτως φυλής, φύλου, ηλικίας, μορφώσεως, περιουσιακής του κατάστασης κλπ, είναι ο σεβασμός του ανθρώπου και της ζωής του. Οι πρακτικές συνέπειες της λήθης του Θεού είναι η θηριωδία των ολοκληρωτικών καθεστώτων, όταν την εξουσία καταλαμβάνουν άτομα, που ούτε τον άνθρωπο ντρέπονται ούτε το Θεού φοβούνται και η ανθρώπινη ζωή λογίζεται λιγότερο από το τίποτε.

Επειδή αγαπάμε το σεβασμό του ανθρώπου και της ανθρώπινης ζωής διατηρούμε στη μνήμη την εικόνα του Θεού και θυμούμαστε το όνομά Του πιο συχνά από ότι τραβούμε την αναπνοή μας. Επειδή αγαπάμε το Θεό δεν θα πάψουν ποτέ να υπάρχουν πιστοί οι οποίοι θα ανεγείρουν μνημεία για να παραδίδουμε στους μεταγενεστέρους την αλήθεια που μας αποκάλυψε ο Ιησούς στο Ευαγγέλιό Του. Η ζωή μας θέλουμε να είναι μια έμπρακτη δοξολογία του Θεού.

Το πρότυπο του ανθρώπου είναι ο Θεάνθρωπος Ιησούς. Αν δεν έχουμε στην καρδιά μας το Θεάνθρωπο Ιησού η θέση Του δεν θα μείνει κενή. Τη θέση του Θεανθρώπου στην καρδιά μας, θα την καταλάβει ο υπάνθρωπος.

Οι άγιοι θυμούνται τα λόγια του Κυρίου ότι βρίσκεται ανάμεσα στους φτωχούς και στα θύματα αυτού του κόσμου. Ντρέπονται και φοβούνται το Θεό να ζουν πλούσια ενώ υπάρχουν φτωχοί που στερούνται ακόμα και τα αναγκαία. Οι τιμές και οι διακρίσεις και τα αξιώματα είναι ντροπή. Όταν πήγαν στον Αλέξανδρο νερό να πιει, ρώτησε αν ήπιαν όλοι οι πολεμιστές του. Όταν του είπαν ότι δεν ήπιαν, ούτε αυτός ήπιε!

Τι ενθυμήματα έχουμε στην καρδιά μας; Ο Θεός εξετάζει τα βάθη της καρδιάς μας.

Ελληνικός λόγος και "ιδιωτική φράσις" (και μετάφραση)

Του Ι.Ν.Ηλιούδη,δ.Φ.*

Οι λόγιοι της Αρχαίας ,Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής-Νεοελληνικής Γραμματείας με τον όρο Ελληνική εννοούσαν τη Γραμματεία που συγγράφεται με βάση τους κανόνες και τα κανονιστικά εγχειρίδια της Γραμματικής, Ρητορικής,Λογικής, Ποιητικής και Μετρικής (προκειμένου για ποιητικό λόγο).Βεβαίως αυτός ο λόγος (ποιητικός ή πεζός) δεν είναι της καθημερινότητας, της «κοινής συνηθείας» αλλά λόγος τεχνικός και επίσημος, διό και τα εγχειρίδια ονομάζονται «Γραμματική Τέχνη», «Ρητορική Τέχνη» κοκ. Μάλιστα η Γραμματική ορίζεται ως «τέχνη του ορθώς νοείν, λέγειν και γράφειν», κάτι το οποίο πολλοί γλωσσολόγοι (που σφετερίζονται τη Γραμματική ως αποκλειστικό τους μεταξύ και άλλων αντικείμενο) αλλά δυστυχώς και φιλόλογοιτο αγνοούν ή το παραβλέπουν.

Μετά τον 9ο-10ο αιώνα ,όταν εμφανίζονται τα ημιλόγια ή δημώδη κείμενα, και ιδιαίτερα προς τα τέλη της Υστεροβυζαντινής και αρχές της Μεταβυζαντινής περιόδου οι λόγιοι τη δημώδη ονομάζουν «κοινή ή ιδιωτική» φράση , ενίοτε δε και «χυδαία». Ο όρος «χυδαία» έχει αριστοτελική προέλευση και δεν εκλαμβάνεται ηθικά αλλά φιλολογικά και σημαίνει τον συγκεχυμένο εξ επόψεως ρυθμών λόγο.

Ενα λοιπόν από τα θεμελιώδη πέρα των άλλων χαρακτηριστικά του ελληνικού λόγου είναι η μουσικότητα, η οποία, όπως επισημαίνει ο Αριστοτέλης , καθορίζεται από το ρυθμό και την αρμονία, άνευ δε τούτων ο λόγος είναι άρρυθμος και «ανάρμοστος» (αξιοσημείωτο οτι και αυτός ο αρχικά φιλολογικός όρος προσέλαβε κατόπιν και ηθική σημασία).Εάν λοιπόν κάποιος συγγραφεύς συνέθετε ένα κείμενο με ηρωικό περιεχόμενο, θα έπρεπε να επιλέξει λέξεις κατάλληλες, ώστε να συγκροτούνται ηρωικοί ρυθμοί, ενώ εάν ήθελε να συνθέσει λόγο (ποιητικό ή πεζό) με λυρικό περιεχόμενο, θα έπρεπε να επιλέξει και τον κατάλληλο ρυθμό κοκ.Αμυδρή τουλάχιστον εμπειρία της μουσικότητας του ελληνικού λόγου,κατά την άποψη κάποιων μελετητών(Κ.Οικονόμος , Carsten Hoeg κλπ.) είναι δυνατή κατά τη σπουδή και μελέτη της απαγγελίας και εκφώνησης των εκκλησιαστικών αναγνωσμάτων αλλά και του Καραγκιόζη!

Κατά τις παραπάνω προϋποθέσεις πάντως καθίσταται δύσκολη η συγγραφή λόγου με τους πρέποντες ρυθμούς και αρμονίες για την κάθε περίσταση, γι’ αυτό και δεν τολμούσαν πολλοί να διεκδικήσουν την ιδιότητα του συγγραφέα ή ποιητή.Η απαίτηση μάλιστα για τήρηση των παραπάνω στο λόγο έχει και ψυχοπαιδαγωγική σκοπιμότητα ,διότι, ως ισχυρίζεται ο Πλάτων, τα παραπάνω χαρακτηριστικά του λόγου «καταδύονται εις το εντός της ψυχής και ερρωμενέστατα άπτονται αυτής φέροντα την ευσχημοσύνην». Τα παραπάνω τα υποψιάστηκαν και νεώτεροι λογοτέχνες , φαίνεται δε τούτο κυρίως στον Κάλβο, ο οποίος συνέγραψε σχετικώς ελάχιστα, επειδή επεδίωκε να εφαρμόσει κανόνες Αρμονίας, όπως τουλάχιστον τους κατενόησε…

Με τον όρο δε «ιδιωτική φράσις» οι λόγιοι παραπέμπουν στον καθημερινό ιδιωτικό μας λόγο και βέβαια τον αντιδιαστέλλουν από τον πολιτικό, δηλ. τον ελευθέριο λόγο υψηλής παιδείας.Σήμερα όμως οι συγγραφείς των σχολικών εγχειριδίων επιβάλλουν τον ιδιωτικό λόγο ονομάζοντάς τον επικοινωνιακό και υπαινισσόμενοι έλλειψη επικοινωνιακού χαρακτήρα για τον κατ’ εξοχήν παιδευτικό ελληνικό λόγο!Ουδεμία δε διδασκαλία περί ρυθμού και αρμονίας του λόγου κατά τη σύνθεση (την «παραγωγή», όπως την ονομάζουν τα εγχειρίδια) υφίσταται στις βαθμίδες της εκπαίδευσης ήδη από τα τέλη του 19^ου αιώνα.

Εικάζεται δε ότι ο άγγλος λόγιος , που πολιτογράφησε τον όρο «ιδιώτης» στη γλώσσα του, προσέδωσε με αυστηρότητα το γνωστό σημασιολογικό περιεχόμενο, για το οποίο οι έλληνες λόγιοι πάντως επιφυλάχθηκαν με τρόπο ευσυμπάθητο…

* Ο Ι.Ν.Ηλιούδης είναι σχολ. σύμβουλος Φιλολόγων Μαγνησίας.

Γιατί γράφω και προς τι

Του Μόσχου Εμμανουήλ Λαγκουβάρδου

Πριν μερικά χρόνια, ο εκδότης της “Ευθύνης”, συγγραφέας Κώστας Τσιρόπουλος έθεσε το εξής ερώτημα στους συνεργάτες του: “Γιατί γράφω και προς τι”.

Δεν θυμάμαι τι απάντησα στο ερώτημα αυτό, οπωσδήποτε δεν απάντησα ότι γράφω από ματαιοδοξία, επειδή δεν είχα ακόμα συνειδητοποιήσει γιατί γράφω..

Αν όμως ο φίλος συγγραφέας με ρωτούσε τώρα γιατί γράφω θα του απαντούσα ότι δεν είναι ξεκάθαρο γιατί γράφω. Θέλω να πιστεύω ότι γράφω για να κατανοήσω τα νοήματα του Ευαγγελίου. Δεν αποκλείεται όμως να γράφω και από σκέτη ματαιοδοξία. Ένας Θεός ξέρει τι κρύβει η καρδιά του ανθρώπου.

Στον τεσσαρακοστό λόγο του περί κενοδοξίας ο Αντίοχος ο εκ Γαλατίας, μοναχός της Λαύρας του Αγίου Σάββα γράφει: “ Ο κενόδοξος δηλοί ότι πρόσκειται τη μισοθέω δόξη. Ήδιστα γαρ θηρεύει τους επαίνους των ανθρώπων (…) αγαπά την δόξαν των ανθρώπων ήπερ την δόξαν του Θεού”.

Όταν διάβασα τα λόγια αυτά του μοναχού της Λαύρας του Αγίου Σάββα είπα στον εαυτό μου: “Αμάν, εγώ είμαι αυτός”. Έγραψα με μεγάλα γράμματα την επιγραφή “Κύριε , θεράπευσέ με απ΄ την ματαιοδοξία μου” και την ανάρτησα στο παραστάθι της εισόδου για να την βλέπω όταν μπαίνω και βγαίνω από την πόρτα.

Η αμοιβή σου από το γράψιμο να είναι η ίδια η χαρά να γράφεις. “Και είδον ότι ουκ έστιν αγαθόν ει μη ο ευφρανθήσεται ο άνθρωπος/ εν ποιήμασιν αυτού, ότι αυτό μερίς αυτού.” ” και είδα , λέει ο Εκκλησιαστής, ότι δεν υπάρχει τίποτε πιο καλό, πιο ωραίο, πιο χαρούμενο από το να χαίρεται ο άνθρωπος με αυτό που κάνει. Αυτή είναι η απολαβή του. (Εκκλησιαστής , Κεφ. 3, 22)

Αξίζει να διαβάσουμε το απόσπασμα της επιστολής του Αποστόλου Παύλου που αναφέρεται σ΄ αυτό το θέμα, όπως και την σχετική παραβολή του Κυρίου στο Ευαγγέλιο. “Αδελφοί, αλλήλων τα βάρη βαστάζετε, και ούτως αναπληρώσατε τον νόμον του Χριστού. Ει γαρ δοκεί τις είναι τι μηδέν ων, εαυτόν φρεναπατά. Το δε έργον εαυτού δοκιμαζέτω έκαστος, και τότε εις εαυτόν μόνον το καύχημα έξει και ουκ εις έτερον. Έκαστος γαρ το ίδιον φορτίον βαστάσει.” (Να σηκώνετε ο ένας το φορτίον του άλλου κι έτσι θα εφαρμόσετε πλήρως το νόμο του Χριστού. Όποιος φαντάζετε πως είναι κάτι ενώ δεν είναι τίποτε, εξαπατά τον εαυτό του. Γι΄ αυτό ας εξετάζει καθένας τα έργα του και τότε , αν καυχηθεί, θα το κάνει μόνο για τον εαυτό του κι όχι σε σύγκριση με τους άλλους Άλλωστε καθένας για τις δικές του πράξεις θα δώσει λόγο στο Θεό.)

Στο Ευαγγέλιο, στην παραβολή για τα εκπορευόμενα εκ της καρδίας, τα οποία μολύνουν τον άνθρωπο, διαβάζουμε μεταξύ άλλων και τα εξής : “Έλεγε δε ότι το εκ του ανθρώπου εκπορευόμενον, εκείνο κοινοί (μολύνει) τον άνθρωπον. Έσωθεν γαρ εκ της καρδίας των ανθρώπων, οι διαλογισμοί οι κακοί εκπορεύονται, μοιχείαι, πορνείαι,φόνοι, κλοπαί, πλεονεξίαι, πονηρίαι, δόλος, ασέλγεια, οφθαλμός πονηρός, βλασφημία, υπερηφανία, αφροσύνη. Πάντα ταύτα τα πονηρά έσωθεν εκπορεύεται, και κοινοί (μολύνει) τον άνθρωπο.”

Αποκρίσεις προς αιρετικούς

Του Μόσχου Εμμανουήλ Λαγκουβάρδου

"Φαύλος βίος, πονηρά δόγματα"

Η μητέρα μου όταν αναφερόταν στην εκκλησία γενικά και ειδικότερα στις γιορτές, στη νηστεία, στα μνημόσυνα επαναλάμβανε πάντα τα ίδια λόγια: " έτσι τα βρήκαμε ", χωρίς να αισθάνεται την ανάγκη να πει τίποτε περισσότερο. Η απάντηση αυτή ήταν απόλυτα πειστική γι΄ αυτήν. Εννοούσε πως σε ό,τι αφορά την Πίστη , πρέπει να τηρούμε με θρησκευτική ευλάβεια όσα παραλάβαμε από τους προγενέστερους , χωρίς να προσθέσουμε ή να αφαιρέσουμε τίποτε . Αυτή είναι η ουσία της Ορθόδοξης Παράδοσης για τη μητέρα μου.

Με αυτές τις τρεις λέξεις "έτσι τα βρήκαμε" η μητέρα μου εννοούσε την Ορθόδοξη Παράδοση, ως ένα κομμάτι από τη ζωή της, αν όχι ολόκληρη τη ζωή της, καθετί που στρεφόταν γύρω από αυτήν, τουλάχιστον στα πιο σημαντικά γεγονότα της ζωής της, τη γέννηση, την οικογένεια, το θάνατο...

Στην εκκλησία αυτό που τους παρέδωσαν οι γονείς τους οι παλιοί το τηρούσαν με θρησκευτική ευλάβεια. Οι γονείς μας σέβονταν την Εντολή της Ορθόδοξης Παράδοσης να μην παραβιάζουμε τα όρια τα ιερά. Πώς μπορούσε να γίνει αλλιώς; Αν η μητέρα μου γνώριζε από τη μάνα της μια θεραπεία, για ποιο λόγο να την εγκαταλείψει ή να την αλλάξει με μια άλλη;

Αν ο Ιπποκράτης, ο πατέρας της Ιατρικής δίδασκε στους μαθητές του τη θεραπεία μιας αρρώστιας, κι οι μαθητές του έκαναν το ίδιο στους δικούς τους μαθητές, κι αυτοί στους δικούς τους, μέχρι σήμερα, γιατί οι σημερινοί να πάψουν να χρησιμοποιούν τη θεραπεία αυτή, μόνο και μόνο γιατί δεν αποφέρει κέρδος; Το κέρδος έχει σημασία ή η θεραπεία;

Είναι το κέρδος ο εχθρός της αλήθειας σε οποιοδήποτε τομέα, όπως στην Ιατρική, στη Φιλοσοφία, στην Παιδεία, ακόμα και στην Πίστη; Στους αρχαίους αυτούς που φιλοσοφούσαν για το κέρδος δεν τους ονόμαζαν φιλοσόφους αλλά σοφιστές, γιατί σ΄ αυτούς εκείνο που προείχε δεν ήταν η αλήθεια, αλλά το κέρδος. Ο Κύριος έκανε φραγγέλιο και έβγαλε απ΄ το ναό τους εμπόρους. Μην κάνετε το ναό του Θεού οίκον εμπορίου, τους είπε. Το εμπόριο περιορίζεται στο δικό του χώρο. Δεν μπορεί να επεκταθεί παντού. Δεν είναι τα πάντα εμπόρευμα.

Παραθέτουμε ένα απόσπασμα από τις Πράξεις των Αποστόλων: "Εν ταις ημέραις εκείναις, Πέτρος και Ιωάννης ανέβαινον εις το ιερόν επί την ώραν της προσευχής την ενάτην. Καί τις ανήρ χωλός εκ κοιλίας μητρός αυτού υπάρχων εβαστάζετο, ον ετίθουν καθ΄ ημέραν προς την θύραν του ιερού την λεγομένην ωραίαν του αιτείν ελεημοσύνην παρά των εισπορευομένων εις το ιερόν. ος ιδών Πέτρον και Ιωάννην μέλλοντας εισιέναι εις το ιερόν ηρώτα ελεημοσύνην. Ατενίσας δε Πέτρος εις αυτόν συν τω Ιωάννη είπε: "Βλέψον εις ημάς." Ο δε επείχεν αυτοίς προσκοκών τι παρ΄αυτών λαβείν. Είπε δε Πέτρος. Αργύριον και χρυσίον ουχ υπάρχει μοι. ο δε έχω τούτο σοι δίδωμι. εν τω ονόματι Ιησού Χριστού του Ναζωραίου έγειραι και περιπάτει. Και πιάσας αυτόν της δεξιάς χειρός ήγειρε. παραχρήμα δε εστερεώθησαν αυτοί αι βάσεις και τα σφυρά, και εξαλλόμενος έστη και περιεπάτει και εισήλθε συν αυτοίς εις το ιερόν περιπατών και αλλόμενος και αινών τον Θεόν.

Η μητέρα μου χωρίς θεολογικές σπουδές, μια απλή πιστή, με τις τρείς αυτές λέξεις, "όπως τα βρήκαμε" εξέφραζε την Ορθόδοξη Παράδοση, αυτήν που οι Ορθόδοξοι Πατριάρχες της Ανατολής εκφράζουν στις προς τους αιρετικούς αποκρίσεις τους. Παραθέτουμε μια παράγραφο από αυτές: " Η καθ΄ ημάς αγία και άμωμος και ειλικρινεστάτη πίστις της Ανατολικής δηλαδή ευσεβούς Ορθοδόξου Εκκλησίας, ουδέποτε αλλόκοτα και αλλότρια της του Κυρίου και Σωτήρος ημών διδασκαλίας εδέξατο δόγματα, αλλ΄ εκείνα και μόνα διακρατεί και φυλάττει αεί, όσα παρ΄αυτού του Σωτήρος Χριστού εν ταις ιεραίς και θείαις Γραφαίς εδιδάχθη. άπερ δηλαδή οι τε Απόστολοι εδίδαξαν και αι άγιαι οικουμενικαί Σύνοδοι εθέσπισαν και εκύρωσαν και παρέδωκαν ημίν. άπερ ημείς μέχρι τούδε και εφυλάξαμεν και φυλάττομεν απαράτρωτα και απαρασάλευτα." ( π.Ι.Ρωμανίδη, Δογματική, Β΄Τόμος, Εκδόσεις Πουρναρά).

Η Ορθοδοξία είναι θεραπεία. Περί εσωτερικής ειρήνης

Του Μόσχου Εμμανουήλ Λαγκουβάρδου

Η Ορθοδοξία είναι θεραπεία.. Πάμε στην εκκλησία όχι ως άξιοι, αλλά ως τραυματισμένοι και έχοντας ανάγκη από το έλεος του Θεού να μας θεραπεύσει. Πάμε στην εκκλησία για να θεραπευτούμε

Ο λαός λέει την παροιμία, βαριά η καλογερική. Αλλά τώρα ο κόσμος με την επικράτηση του αμερικάνικου τρόπου ζωής που χωρίζει τους ανθρώπους σε καλούς και σε κακούς, άλλαξε και την ιδέα για την προσευχή και τη λατρεία του Θεού. Σημασία δεν έχει ο άνθρωπος, αλλά τα έργα. Δεν έχει αξία να είσαι, αλλά να κάνεις έργα.

Τι αξίζει να ζει, μου είπε μια φορά κάποιος γνωστός μου για τον γέρο πατέρα του, αφού δεν μπορεί να προσφέρει τίποτα; Για τον άνθρωπο αυτόν αξία δεν έχει να είσαι, αλλά να προσφέρεις έργο.

Μια φορά ένας εργάτης σ΄ ένα μοναστήρι βλέποντας τους μοναχούς όλη μέρα να προσεύχονται και να ψάλουν τους ρώτησε: Τι κάνετε εσείς εδώ εκτός από την προσευχή και την ψαλμωδία; Εγώ όλο δουλειά δουλειά και σεις όλο προσευχή προσευχή και ψαλμωδία.

Μπορείς να κάνεις και συ προσευχή, του είπε ο ηγούμενος. Δοκίμασε να προσευχηθείς λίγα λεπτά και θα πληρωθείς το μεροκάματό σου, σαν να δούλεψες όλη τη μέρα. Ο εργάτης δέχθηκε. Θα καθίσεις μόνος σε μια ήσυχη γωνιά στην εκκλησία και θα επαναλαμβάνεις για λίγα λεπτά το όνομα του Ιησού ή όποια άλλη προσευχή θέλεις. Αρκεί να προσέχεις τα λόγια της προσευχής. Μόνο λίγα λεπτά προσοχής και προσευχής μόνος σου σε μια ήσυχη γωνιά, χωρίς να κάνεις τίποτε άλλο.

Ο άνθρωπος κάθισε σε μια ήσυχη γωνιά στην εκκλησία, μόνος με τον εαυτό του και σε λίγο βγήκε από την εκκλησία και πήγε σιωπηλός για τη δουλειά του.

Ο Γάλλος φιλόσοφος Βλάσιος Πασκάλ λέει πως η τραγωδία της ανθρωπότητας έγκειται ακριβώς σ΄ αυτό. Ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να καθίσει ούτε τρία λεπτά της ώρας μόνος με τον εαυτό του, χωρίς να κάνει τίποτα. Το ίδιο νόημα έχei και ο στίχος του Χιλιανού ποιητή Πάμπλο Νερούντα “Κανείς δεν είδε αυτό το ηλιοβασίλεμμα με τα χέρια σταυρωμένα”.

Είναι τόσο δύσκολη η εσωτερική ειρήνη; Απόκτησε την εσωτερική σου ειρήνη και χίλιοι άνθρωποι γύρω σου θα σωθούν, λέει ο Άγιος Σεραφείμ του Σαρώφ. Ένας διάσημος γιατρός, ο Τζωρτζ Γκρόντεγκ, στο βιβλίο του “Το βιβλίο του Εκείνο” γράφει πως ο πιο σίγουρος τρόπος για να αρρωστήσει κανείς είναι να απωθεί και να κατακρίνει.

Εμείς τώρα δεν κινδυνεύουμε να αρρωστήσουμε από την απώθηση και την κατάκριση, γιατί είμαστε ήδη άρρωστοι. Γι’ αυτό πηγαίνουμε στην εκκλησία, για να θεραπευτούμε. Η Ορθοδοξία δεν είναι θρησκεία. Η Ορθοδοξία είναι θεραπεία. Πηγαίνουμε στην εκκλησία όχι ως άξιοι, αλλά ως τραυματισμένοι και έχοντας ανάγκη από το έλεος του Θεού.

Η πίστη στο Χριστό, στη Σταύρωση και στην Ανάσταση υπερασπίζεται τους αδυνάτους, τους ελαχίστους, τους φτωχούς, το παιδί, τη γυναίκα, το γέρο, τον άρρωστο. Όσο χαμηλά και να βρεθεί ο άνθρωπος και στο πιο αποτρόπαιο πεπρωμένο, ό Χριστός έχει πάει εκεί πριν από σένα, για σένα, ενώ οι φίλοι μας και οι πλησίον στέκουν από μακριά. “Οι φίλοι μου και οι πλησίον μακρόθεν έστησαν” λέει η προφητεία των παθών του Χριστού που είναι και πάθη του κάθε ανθρώπου.

Πολλοί ντρέπονται να ομολογήσουν την πίστη τους στην Ανάσταση. Ντρέπονται να ομολογήσουν ότι κάποτε θα τους ζώσουν και θα τους πάνε εκεί όπου δεν θέλουν. Τόση στενοκεφαλιά και εγωισμό κρύβει ο σύγχρονος αθεϊσμός. Τόσο καλά έκανε τη δουλειά της η προπαγάνδα των διωκτών.

Περί Θείου Έρωτα (Σχόλια στον "Αμέθυστο")

Ο Μόσχος Λαγκουβάρδος είπε...
Όταν γίνεται λόγος για τον έρωτα για το Χριστό ή για το Θείο Έρωτα πρέπει να διευκρινίζεται ότι δεν πρόκειται για τον συναισθηματικό τρόπο λατρείας των παπιστών και των προτεσταντών।Κάποιος φιλόσοφος, που δεν θυμάμαι τώρα το όνομά του, στην αισθητική του δεν διακρίνει το θρησκευτικό από το αισθητικό βίωμα। Στην Ορθοδοξία δεν ταιριάζει ο συναισθηματικός τρόπος λατρείας.Να τι γράφει σχετικά ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης στο βιβλίο του Πατερική Θεολογία, Εκδόσεις Παρακαθήκη, σελ220.: "Ο συναισθηματικός τρόπος λατρείας τους (εννοεί των παπιστών και των προτεσταντών) αποξενώνει πολύ σοβαρό κόσμο από τον Παπικό και τον Προτεσταντικό χώρο. Γι΄ αυτό βλέπει κανείς τους ναούς τους άδειους.Το ίδιο φοβάμαι ότι θα πάθει κι η Ορθόδοξη Εκκλησία, αν επιτρέψη τον ευσεβισμό, τον συναισθηματισμό, και την διανόησι να κατακτήσουν το χώρο της Ορθοδόξου θεολογίας, διότι η κρίσις , που νομίζω ότι περνάει σήμερα η Εκκλησία, θα είναι και η τελευταία Της. Μετά δεν θα υπάρχη τίποτε όρθιο για να σαλευθή και να υποστή κρίση.

Είναι ο Γερμανός χριστιανός μυστικιστής φιλόσοφος Μάστερ Έκχαρτ।

6/5/11 9:53 μμ

Ο Ανώνυμος είπε...
Κύριε Λαγκουβάρδε, θα θέλατε να μας εξηγήσετε λίγο καλύτερα τι εννοείτε με το συναισθηματικό τρόπο λατρείας παπικών και προτεσταντών;
7/5/11 12:29 πμ

Ο amethystos είπε...
Ο Ιωάννης μάς πληροφορεί ότι : Θεός αγάπη εστίν. Αυτό προσελήφθη από τούς ανθρώπους μέ τόν μυθικό συναισθηματικό τύπο : αγάπη θεός εστίν. Αντί νά ψάχνουμε τόν Θεό, ψάχνουμε τήν αγάπη. Καί ενώ ο θεός δέν έχει κάτι αντίστοιχο στήν κτίση, η αγάπη τό διαθέτει. Μόνο πού η ανθρώπινη αγάπη ΔΕΝ ΣΩΖΕΙ.Αυτή η αντιστροφή τής αλήθειας είναι τό συναίσθημα τό οποίο εγκατεστάθη πλέον καί στήν εκκλησία. Αυτή τήν αλήθεια αποκαθιστά ο π.Πορφύριος : Αγάπη ο έρωτας στό Χριστό.
7/5/11 1:44 μμ

Ο Μόσχος Λαγκουβάρδος είπε...
Αν μου επιτρέπεται να απαντήσω με μια εμπειρία. Με αυτήν ίσως φανεί η διαφορά ανάμεσα στο συναίσθημα του έρωτα και στο βαρύ σταυρό της αγάπης. Ένας νέος είχε ερωτικό δεσμό με μια κοπέλα.Μετά το γάμο τους ο έρωτας δεν άντεξε στις δυσκολίες και εξαφανίστηκε. Το ζευγάρι χώρισε. Πιστεύω ότι αν αυτό που τους συνέδεε δεν ήταν ο έρωτας, αλλά η αγάπη, δεν θα χώριζαν, ίσως να ενώνονταν ακόμα περισσότερο. Αυτό τη σιγουριά που σου δίνει η αγάπη του Ιησού, ότι όσο χαμηλά και να πέσεις, Εκείνος βρίσκεται εκεί πιο μπροστά από σένα, για σένα. Αυτό δεν μπορεί κανένα συναίσθημα, ούτε του έρωτα να σου το δώσει. Δεν ξέρεις αν ο έρωτας εξακολουθήσει να υπάρχει, όταν τα πράγματα αλλάξουν. Στον έρωτα η χαρά δεν περνάει μέσα από τον πόνο, αλλά μέσα από την ευχαρίστηση. Με τον πόνο θα ευλογήσεις τη ζωή, είπε στο Δημήτρη Καραμαζώφ του Ντοστογιέφσκι ο στάρετς Ζωσιμάς.Στη Δύση κυριάρχησε το συναίσθημα.Η επικοινωνία θεωρείται ανειλικρινής (τυπική) και η αγάπη ανέφικτη.Ο λόγος είναι ότι η κοινωνία τους είναι συμβατική (κοινωνικό συμβόλαιο). Δεν είναι εκ φύσεως όπως στην Ορθοδοξία.Στο θεσμό της αλλαγής των συνθηκών συγχωρείται και η αλλαγή των συναισθημάτων. Γι΄ αυτό ισχύει, το να είσαι καλός, για να σ΄ αγαπάω.Μια γυναίκα πήρε ένα παιδί από το ορφανοτροφείο και αποδείχθηκε ότι ήταν άρρωστο. Το ορφανοτροφείο της είπε, να το αλλάξουν με άλλο. Η γυναίκα δεν δέχθηκε. Αν άκουγε το συναίσθημά της θα δεχόταν. Αλλά άκουσε τον βαρύ σταυρό της αγάπης και το κράτησε και το υπηρέτησε μια ολόκληρη ζωή. Συναισθηματική είναι η αγάπη όταν αλλάζει με τις περιστάσεις. Όχι συναισθηματική είναι η αγάπη, η οποία, όπως λέει ο Απόστολος Παύλος, ουδέποτε εκπίπτει.Συγνώμην για την πολυλογία.
7/5/11 8:17 μμ

Η Ανώνυμος είπε...
XΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ!Πραγματικά η απόδοση του κειμένου του κυρίου Μόσχου ήταν πολύ κατατοπιστική και η προσέγγιση στο θέμα σε απόλυτη ταύτιση με τους Πατέρες της Εκκλησίας μας!Ετσι ακριβώς είναι όπως το λέγει και το εννοεί!Σε αυτό το σημείο της Αγάπης Του Θεού λογαριάζω πως έφτασαν οι άγιοί μας αλλά με τον ανάλογο πνευματικό κόπο αλλά και με την αδιάλειπτη προσευχή॥Ευχαριστούμε !!!ΑΛΗΘΩΣ ΑΝΕΣΤΗ!
ΠΗΝ

8/5/11 12:24 πμ

Το ¨Αγιον Όρος, Ναυαρχίδα της Ορθοδοξίας. Η Ιεραρχία "μακρόθεν έστησεν"!

Του Μόσχου Εμμανουήλ Λαγκουβάρδου

Το Άγιον Όρος είναι η ναυαρχίδα της Ορθοδοξίας. Η Ιεραρχία, δυστυχώς,"μακρόθεν έστησεν." Η Ορθοδοξία είναι η μόνη ενωτική δύναμη του Ελληνικού Λαού μαζί με την Ελληνική Γλώσσα. Μπροστά σ΄ αυτή τη δύναμη ίσταται το Άγιον Όρος, ως ναυαρχίδα της Ορθοδοξίας!

Η Ιεραρχία με τις διαιρέσεις της και με τη φιλία της με τον Καίσαρα "μακρόθεν έστησεν". "Οι φίλοι μου και οι πλησίον μακρόθεν έστησαν" .Διαιρεμένη ούσα, αδυνατεί να εκφράσει την ενότητα του λαού του Θεού.

Η ατολμία και η διστακτικότητα της Ιεραρχίας βλάπτει το λαό του Θεού περισσότερο από ό,τι τον βλάπτουν οι ίδιοι οι εχθροί του. Δεν είναι η δύναμη της εξουσίας μεγάλη κι ας έχει συγκεντρώσει γύρω της όλα τα φιλόδοξα άτομα. Ούτε ο λαός είναι μικρός, αδύνατος και διηρημένος. Τον έβαλαν στη θέση αυτή οι εχθροί του και όσοι συμμάχησαν και εξακολουθούν να συμμαχούν μαζί τους. Οι σύμμαχοί τους είναι εκτεθειμένοι στην αρρώστια και στη διάλυση που προκαλεί η ενοχή και η απώθηση. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να προσευχηθούμε υπέρ αυτών.

Ο Εχθρός προσφέρει άθελά του υπηρεσία στο λαό του Θεού. Καλλιεργεί την ενότητα και βοηθάει τον κόσμο να δει πώς εποικοδομεί. "Θεμέλιον γαρ άλλον ουδείς δύναται θείναι παρά τον κείμενον, ος έστιν Ιησούς Χριστός." (Κορινθ. Α΄,3.10).

" Αγρυπνείτε και προσεύχεσθε"

Του Μόσχου Εμμανουήλ Λαγκουβάρδου

" Αγρυπνείτε και προσεύχεσθε". Όπου είναι ο θησαυρός σας είναι και η καρδιά σας, λέει το Ευαγγέλιο. Αυτό σημαίνει πως όταν η καρδιά μας είναι άδεια και η ζωή μας είναι ανούσια. Είναι σαν να ζούμε μισοκοιμισμένοι, σαν να φυτοζωούμε.

Όταν ο Ιησούς είπε στους μαθητές Του, "δεν μπορέσατε να μείνετε ξυπνητοί" τους μίλησε για την επαγρύπνηση, την επίγνωση και τη συμμετοχή σε ό,τι είναι αληθινό. Οι μαθητές Του Ιησού δεν συμμετείχαν στην αγωνία Του για να μπορέσουν να μείνουν ξυπνητοί. Ο Ιησούς αγωνιούσε για το θάνατο που πλησίαζε και προσευχόταν, ενώ οι μαθητές Του κοιμούνταν.

Ο ύπνος είναι ένδειξη ότι ο κοιμώμενος την ώρα που κοιμάται δεν έχει κάποιο ενδιαφέρον να τον κρατάει ξυπνητό. Ο ύπνος είναι αδιαφορία. Το ενδιαφέρον για κάτι δεν μας αφήνει να κοιμηθούμε.

Ο ύπνος είναι ένα μεγάλο όπλο στα χέρια των πονηρών. Οι πονηροί καταδιώκουν τη σκέψη και γενικά ό,τι μπορεί να ξυπνήσει το ενδιαφέρον του κόσμου για τις πραγματικές του ανάγκες. Η Εντολή να είμαστε επάγρυπνοι και να προσευχόμαστε έχει σκοπό να μας διαφυλάξει από την αδιαφορία και τον εφησυχασμό.

Η Εκπαίδευση αντί να καλλιεργεί τη σκέψη εφαρμόζει μεθόδους που καταπολεμούν την ικανότητα των νέων να σκέφτονται. Η σκέψη είναι συνδεδεμένη με τη γλώσσα. Απλοϊκή γλώσσα, απλοϊκή σκέψη. Οι νέοι δεν μαθαίνουν να συνθέτουν τις σκέψεις τους και δυσκολεύονται να εκφραστούν.Το αποτέλεσμα είναι ότι τα ενδιαφέροντά τους είναι ανούσια και δεν μπορούν να τους κρατήσουν σε πνευματική εγρήγορση. Οι χαμηλές συγκινήσεις που προκαλούν το στιγμιαίο ενδιαφέρον τους δεν διαρκούν και τους αφήνουν πιο άδειους από πριν.

Περί προσοχής

Του Μόσχου Εμμανουήλ Λαγκουβάρδου

Μια φορά κάτι γύφτοι πήγαν σ΄ ένα αγαθό βοσκό και τον έπεισαν να εγκαταλείψει τη δουλειά του βοσκού και να τους ακολουθήσει στην πόλη, για να συνεργαστεί μαζί τους. Του έδωσαν και ένα μεγάλο χρηματικό ποσό έναντι των κερδών που θα αποκόμιζε από τη συνεργασία τους. Ο βοσκός που δεν είχε δει ποτέ στη ζωή του τόσα πολλά χρήματα, πείσθηκε και τους ακολούθησε. Πήγαν όλοι μαζί στην πόλη κι οι γύφτοι του αγόρασαν ολοκαίνουρια ρούχα, του νοίκιασαν δωμάτιο σ΄ ένα πολυτελές ξενοδοχείο, και τα μεσημέρια γευμάτιζαν σε ακριβά εστιατόρια με τους σερβιτόρους να στέκουν γύρω από το τραπέζι τους. Η ξαφνική αυτή μεταβολή στη ζωή του βοσκού τον ζάλισε και ούτε ήξερε πού βρισκόταν και τί έκανε.

Ο βοσκός έζησε κάμποσο καιρό βίον πολυτελή και σπάταλο. Ώσπου μια μέρα τον συνέλαβε η αστυνομία και τον οδήγησε στη φυλακή. Τί είχε γίνει; Οι γύφτοι άνοιξαν λογαριασμό στο όνομά του στην τράπεζα, στον οποίο κατέθεσαν μεγάλα χρηματικά ποσά. Εκδίδοντας κατόπιν ακάλυπτες επιταγές αγόρασαν φορτηγά αυτοκίνητα και έκαναν χονδρεμπόριο κρεάτων σε όλη την Ελλάδα.

Κάπως έτσι συμβαίνει σε μια εποχή όπου η αναζήτηση της διασκέδασης γίνεται επιστήμη και κανείς δεν εξετάζει πως και γιατί. Όταν όμως έρχεται η ώρα της κρίσης , λογοδοτούμε για κάθε "αργόν ρήμα", όπως αποκαλεί η Γραφή τις μάταιες επιθυμίες μας.

Τί είναι η προσοχή και από πόσο νωρίς πρέπει να τη μαθαίνουμε, για να μην μετανιώνουμε για τη ζωή μας αργότερα; Και δεν είναι απρόσεχτοι μόνον οι αγαθοί, σαν τον βοσκό της ιστορίας μας, είναι και έξυπνοι και επιστήμονες ακόμα. Μια φορά ένας συνάδελφος κουρασμένος και απογοητευμένος από τη δουλειά του, του ειρηνοδίκη, μου είπε: " Αχ, Μόσχο, αν ήξερα τί είναι ειρηνοδίκης, θα έμενα στα πρόβατα με τον πατέρα μου. " Στο χωριό μου τον απρόσεχτο τον ονομάζουν "αστόχαστο". Αυτός που δεν έχει προσοχή δεν έχει στοχασμό και επίγνωση.

Τί είναι αυτή η προσοχή για την οποία δεν μας μίλησε ποτέ κανείς; Λένε ότι η κλώσσα κλωσσάει τα αυγά της με το νου. Η κλώσσα είναι ένα παράδειγμα προσοχής. Άλλο ένα παράδειγμα προσοχής είναι η μητέρα που ησυχάζει τα παιδιά της με το νου. Αν η μητέρα στο σπίτι δεν έχει το νου της στα παιδιά της κι ο νους της τρέχει αλλού, τα παιδιά είναι ανήσυχα. Θυμηθείτε πόσο ανήσυχα και άτακτα είναι τα παιδιά όταν υπάρχουν επισκέπτες στο σπίτι και η μητέρα δεν έχει το νου στα παιδιά, αλλά στους επισκέπτες. Το ίδιο συμβαίνει παντού. Με το νου ο πρόεδρος του δικαστηρίου επιβάλλει ησυχία στο ακροατήριο του δικαστηρίου. Το ίδιο κι ο δάσκαλος στην τάξη.

Το ωραίο είναι ότι το ίδιο συμβαίνει και μέσα στον κάθε άνθρωπο με τους λογισμούς του. Αν δεν προσέχουμε τους λογισμούς μας γινόμαστε παίγνιό τους. Η προσοχή είναι απολύτως αναγκαία στην προσευχή που μας συνδέει με το Θεό. Κάποιος είπε πως οι σύγχρονοι άνθρωποι είναι σαν χαλασμένοι ασύρματοι. Δεν είναι ο Θεός αντιλήπτωρ τους και καταφυγή τους.

Παραθέτουμε τις περικοπές που ακολουθούν από το Ευαγγέλιο σαν άσκηση στην προσοχή: "Τω καιρώ εκείνω, ήλθεν ο Ιησούς εις την Ναζαρέτ, ου ην τεθραμμένος (όπου είχε μεγαλώσει) και εισήλθε κατά το ειωθός αυτώ (όπως συνήθιζε) εν τη ημέρα των σαββάτων εις την συναγωγήν, και ανέστη αναγνώναι. Και επεδόθη αυτώ βιβλίον Ησαϊου του προφήτου, και αναπτύξας το βιβλίον εύρε τόπον ού ην γεγραμμένον. "Πνεύμα Κυρίου επ΄ εμέ, ου ένεκεν έχρισέ με, ευαγγελίσασθαι πτωχοίς απέσταλκέ με, ιάσασθαι τους συντετριμμένους την καρδίαν, κηρύξαι αιχμαλώτοις άφεσιν και τυφλοίς ανάβλεψιν, αποστείλαι τεθραυσμένους εν αφέσει, κηρύξαι ενιαυτόν Κυρίου δεκτόν (να αναγγείλω τον ερχομό του καιρού που ο Κύριος θα φέρει τη σωτηρία στο λαό του ." Και πτύξας το βιβλίον αποδούς τω υπηρέτη εκάθισε. Και πάντων εν τη συναγωγή οι οφθαλμοί ήσαν ατενίζοντες αυτώ. Ήρξατο δε λέγειν προς αυτούς ότι σήμερον πεπλήρωται η γραφή αύτη εν τοις ωσίν υμών.(Σήμερον εκπληρώνεται η γραφή αυτή που μόλις ακούσατε). Και πάντες εμαρτύρουν αυτώ και εθαύμαζον επί τοις λόγοις της χάριτος, τοις εκπορευομένοις εκ του στόματος αυτού."

Τα λόγια που ακολουθούν είναι από την επιστολή του Αποστόλου Παύλου προς Ρωμαίους και μιλούν για τον "αδόκιμον νουν" όπως ονομάζει ο Απόστολος την έλλειψη της προσοχής του νου: "Αδελφοί, καθώς ουκ εδοκίμασαν οι ασεβείς τον Θεόν έχειν εν επιγνώσει, παρέδωκεν αυτούς ο Θεός εις αδόκιμον νουν, ποιείν τα μη καθήκοντα (κι αφού το θεώρησαν περιττό να γνωρίσουν το Θεό ενσυνείδητα, τους παρέδωσε ο Θεός στη μωρία τους, κι έτσι κάνουν ανάρμοστα πράγματα), πεπληρωμένους πάση αδικία, πορνεία, πονηρία, πλεονεξία, κακία, μεστούς φθόνου, φόνου, έριδος, δόλου, κακοηθείας, ψιθυριστάς, καταλάλους, θεοστυγείς, υβριστάς, υπερηφάνους, αλαζόνας, εφευρετάς κακών, γονεύσιν απειθείς, ασυνέτους, ασυνθέτους, αστόργους, ασπόνδους, ανελεήμονας..."

Η επανάσταση ήρθε αλλά κανένας δεν τη θέλει, ούτε αυτοί που την περιμένουν

Του Μόσχου Εμμανουήλ Λαγκουβάρδου

"Κύριος εξετάζει τον δίκαιο και τον ασεβή. Ο δε αγαπών την αδικίαν μισεί την εαυτού ψυχήν."

Ψαλμός 10

Η επανάσταση ήρθε αλλά δεν την θέλει κανείς, ούτε εκείνοι που την περιμένουν. Η επανάσταση είναι εδώ, αλλά κανείς δεν την ακολουθεί. Υπάρχουν πολλοί ιστορικοί της επανάστασης και πολλοί θεωρητικοί. Επαναστάτες δεν υπάρχουν. Ο κυνικός φιλόσοφος Κράτης, ένας χριστιανός πριν το Χριστό, υπήρξε ένας αληθινός επαναστάτης στην εποχή του. Αποκήρυξε τη λατρεία του χρήματος στην πράξη. Πέταξε ολόκληρο το θησαυρό του στη θάλασσα!

Να ζείτε σ΄ αυτόν τον κόσμο, είπε ο Ιησούς, χωρίς να είστε από τα στοιχεία αυτού του κόσμου. Καταδίκασε τη λατρεία των χρυσών μόσχων και της φεουδαρχίας που είναι η αιτία να διαιρεθεί ο κόσμος στην παράδοση των αρχόντων που καταδυναστεύουν το λαό και στην παράδοση του λαού, του πάντοτε προδομένου. Ο Κύριος δεν κατεδίκασε κανέναν εκτός από την παράδοση της φεουδαρχίας και των αρχόντων της για την υποκρισία τους και για την εκμετάλλευση των φτωχών ανθρώπων του λαού.

Διαβάστε τον δέκατο Ψαλμό. Μιλάει για την επανάσταση . Γράφτηκε χίλια χρόνια πριν το Χριστό. Ακούστε τί λέει:

" Επί τω Κυρίω πέποιθα (πίστεψα), πώς ερείτε ( πώς λέτε) τη ψυχή μου, μεταναστεύου επί τα όρη ως στρουθίον; Ότι ιδού οι αμαρτωλοί ενέτειναν τόξον, ητοίμασαν φαρέτραν, του κατατοξεύσαι εν σκοτομήνη ( να κατατοξεύσουν στο σκοτάδι) τους ευθείς τη καρδία. Ότι α συ κατηρτίσω ( διότι όσα εσύ ο Θεός θεμελίωσες) αυτοί καθείλον (αυτοί τα γκρέμισαν). Ο δε δίκαιος τί εποίησε; "

Αν καθένας άφησε την πίστη στο Χριστό και ακολούθησε τη λατρεία του χρήματος ή της δύναμης, τη λατρεία των χρυσών μόσχων, που δημιούργησε και επέβαλε η φεουδαρχία, ποιος θα δεχθεί να επαναστατήσει σαν τον Κράτη κατά της θρησκείας του χρήματος, στην οποία και ο ίδιος πιστεύει;

Όλες οι επαναστάσεις , νωρίτερα ή αργότερα, εφαρμόζουν τις μεθόδους των αντιπάλων τους.

Η ελπίδα μας είναι στο Χριστό:

" Πυρ ήλθον βαλείν επί την γην και τί θέλω ήδη ανήφθη." (Λουκ.ιβ,49). "

"Παν γόνυ κάμψη επουρανίων και επιγείων και καταχθονίων, και πάσα γλώσσα εξομολογήσηται ότι Κύριος Ιησούς Χριστός εις δόξαν Θεού πατρός" (Φιλιπ. β,10-11).

Πώς δεν επαναστατεί ένας κόσμος;*

Του Μόσχου Εμμανουήλ Λαγκουβάρδου

Πώς δεν επαναστατεί ένας κόσμος; Η απάντηση στο ερώτημα πώς δεν επαναστατεί ένας κόσμος, να αποκτήσει ελευθερία και αυτοδιάθεση, μοιάζει με την απάντηση στο ερώτημα, πώς δεν παντρεύεται ένας νέος, να πάρει μια γυναίκα, να κάνει οικογένεια. Ρώτησαν ένα νέο πώς δεν παντρεύεται, να πάρει μια γυναίκα, να κάνει οικογένεια κι ο νέος απάντησε : Δεν έχω όραμα της οικογένειας. Δεν έχω όραμα της γυναίκας για οικογένεια!

Η απάντηση στο ερώτημα πώς δεν επαναστατεί ένας κόσμος, να αποκτήσει ελευθερία και αυτοδιάθεση είναι ότι δεν έχει ο κόσμος όραμα της ελευθερίας και της αυτοδιάθεσης.

Το άρθρο αυτό σταματάει εδώ. Για τον αναγνώστη που αναζητεί τις βαθύτερες αιτίες, ας εμβαθύνει στις έννοιες της παράδοσης των αρχόντων, που ξεκινάει από τότε που άρχισε η λατρεία των χρυσών μόσχων στους Εβραίους με τον Ιεροβοάμ. Ας αρχίσει από το Ευαγγέλιο, εκεί όπου οι Γραμματείς και οι Φαρισαίοι κατηγορούν τον Ιησού ότι οι μαθητές Του δεν τηρούν την παράδοση των πρεσβυτέρων. Ας διαβάσουν τα λόγια του Κυρίου προς αυτούς.

Ας εμβαθύνουν στη σχέση μεταξύ φεουδαρχίας και αρχόντων και στην έννοια της βασιλείας στην παράδοση της Ρωμιοσύνης. Γιατί στη Ρωμιοσύνη δεν υπήρχε φεουδαρχία και τί σημαίνει η ευχή του λαού στο βάπτισμα "και βασιλιάς στην πόλη";

* Σχόλιο σε σχετικό άρθρο του κ. Θύμιου Παπανικολάου, στο Ρεσάλτο