Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ,H Λόλα

Του Μόσχου Εμμανουήλ Λαγκουβάρδου

A

Η «Λόλα» είναι μια απ΄ τις κινηματογραφικές ταινίες που μ’ άρεσαν και που μου κέντρισαν το ενδιαφέρον να γράψω γι΄ αυτήν. Γράφεις όχι επάνω σε μια ιδέα αλλά επάνω στην ίδια τη ζωή. Ο Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ, ο σκηνοθέτης της ταινίας πετυχαίνει να δώσει μια πειστική όσο και πολυσήμαντη εικόνα της ζωής της μεταπολεμικής Γερμανίας ώστε να προκαλέσει τον ανάλογο προβληματισμό στη σκέψη του θεατή.
Η κεντρική ιδέα της ταινίας είναι η αγνότητα και η αθωότητα μέσα σ΄ ένα διεφθαρμένο κόσμο. Μπορεί η αγάπη να επιβιώσει σ΄ αυτόν τον κόσμο ;. Ο Φασμπίντερ πιστεύει ότι χωρίς αγάπη δεν επιβιώνει κανείς με την έννοια της πληρότητας της ζωής. Ο ανέραστος άνθρωπος δε ζει. Απλά φυτοζωεί.
Η έλλειψη της αγάπης δεν διαφθείρει μόνο αυτόν που δεν αγαπάει, αλλά διαφθείρει και τους άλλους . Μη φοβάσαι το θηρίο, αλλά τον ανέραστο. Σαν τους Φαρισαίους του Ευαγγελίου, που όχι μόνον οι ίδιοι εξαιτίας της υποκρισίας τους δεν έχουν τη βασιλεία του Θεού μέσα τους ( δηλαδή την ανιδιοτελή αγάπη), αλλά δεν αφήνουν και τους άλλους να την αποκτήσουν. . Αυτό πιστεύει ο ιδιοφυής σκηνοθέτης της αξιόλογης αυτής ταινίας και αυτή την κατάσταση περιγράφει μέσα απ΄ την ύπαρξη και τη δράση των προσώπων της ιστορίας του. Δεν επιβιώνει κανείς χωρίς αγάπη. «Ο θόρυβος που προκαλεί με τη δραστηριότητά του δεν είναι παρά ο πάταγος από την πτώση του στην ανυπαρξία».(1)
Όλα τα πρόσωπα του έργου , εκτός από τον Επιθεωρητή είναι ανέραστοι άνθρωποι κι όλη η ιστορία εκτυλίσσεται σ’ ένα πορνείο, σ΄ ένα χώρο εξαγορασμένου έρωτα. Η ιστορία αρχίζει με τον ερχομό ενός Επιθεωρητή Πολεοδομίας σε μια πόλη της μεταπολεμικής Γερμανίας. Θα μπορούσε να αρχίσει από οπουδήποτε υπάρχει εξαγορά συνείδησης , δηλαδή από παντού. Καθένα από τα κύρια και τα δευτερεύοντα πρόσωπα έχουν πουλήσει, με το δικό του τρόπο το καθένα, την ψυχή του στο διάβολο, η Λόλα , ο εργολάβος , ο δήμαρχος, ο διοικητής της Αστυνομίας … όλοι τους πελάτες του πορνείου της Λόλας και αντιπροσωπευτικοί τύποι ανέραστων ανθρώπων.
Ο πλούσιος εργολάβος είναι ο κλασικός τύπος του ανέραστου . Με τα χρήματα που απέκτησε με τις απάτες του ,διαφθείρει όλο τον κόσμο γύρω του. Μετατρέπει τους πάντες σε όργανά του , τον δήμαρχο, τον διοικητή της αστυνομίας, τα μέλη της επιτροπής της πολεοδομίας, τον επιθεωρητή πολεοδομίας . Τραγικό θύμα του είναι μια νέα και απροστάτευτη κοπέλα : Η Λόλα. Ο πατέρας της σκοτώθηκε στη μάχη του Στάλιγκραντ…Η μητέρα της εργάζεται σαν οικιακή βοηθός για να μπορέσει να τη σπουδάσει. Η Λόλα είναι το τραγικό θύμα του εργολάβου . Με το δέλεαρ της εύκολης ζωής εγκαταλείπει το όνειρό της να γίνει τραγουδίστρια όπερας και καταλήγει να γίνει τραγουδίστρια σε οίκο ανοχής !
Ο επιθεωρητής, ο μόνος αγνός ακόμα , μέσα στον κύκλο των ανθρώπων που σχετίζονται με τις δραστηριότητες του εργολάβου Σούχτερ βρίσκεται μπροστά στο οδυνηρό δίλημμα να συγκρουστεί με τον εργολάβο και με τη Λόλα που αγαπάει ή να συμβιβαστεί μαζί τους. Με τους όρους της κοινωνιολογίας θα λέγαμε ότι στην προκειμένη περίπτωση ο αδιάφθορος ακόμα Επιθεωρητής συγκρούεται με το σύστημα του ακραίου καπιταλισμού, που σαν τον Κρόνο, τον μυθικό πατέρα των θεών της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας, τρώει τα παιδιά του. Που σημαίνει ότι ο μοναδικός τρόπος να μην τον διαφθείρει ο ακραίος καπιταλισμός είναι να μην ζει όπως υπαγορεύει το σύστημα. Ο Επιθεωρητής βέβαια προτιμάει να μοιράζεται με τον εργολάβο τη Λόλα, την οποία παντρεύεται , παρά να φέρει εις πέρας την αποστολή του να εξυγιάνει την υπηρεσία της πολεοδομίας .
Ποιο είναι το συμπέρασμα που βγαίνει απ΄ την ταινία; Είμαστε ελεύθεροι να διατηρήσουμε την αγνότητα και την αθωότητα σ’ ένα διεφθαρμένο κόσμο ή δεν είμαστε ελεύθεροι ; Νομίζω ότι το συμπέρασμα είναι θετικό: Ο επιθεωρητής διάλεξε και πήρε αυτό που ήθελε , τη Λόλα και το συμβιβασμό του με τη διαφθορά που πριν να μπλέξει μαζί της την κατέκρινε.





B

Το κείμενο που έγραψα για τη «Λόλα» , την κινηματογραφική ταινία του Ράϊνερ Βέρνερ Φασμπίντερ (δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Κόσμος») προκάλεσε τα σχόλια ενός φίλου μου , ειδικού σε φιλολογικά θέματα. «Ήταν σαν να περιέγραψες μια τραγωδία» είπε « και παρέλειψες την κάθαρση!»
Δεν ήμουν ούτε εγώ εντελώς ικανοποιημένος όσον αφορά το τέλος του έργου, επειδή δεν συμφωνούσε καθόλου με την άποψη του Φασμπίντερ για τη ζωή και τον άνθρωπο, όπως αυτή προβάλλεται π.χ. στα έργα του « Ο Γάμος της Εύας φον Μπράουν» και « Τα Πικρά δάκρια της Πέτρας φον Καντ» καθώς και σε άλλα του έργα πιστεύω, που δεν τα έχω δει.
Στην ταινία του «Λόλα» ο Φασμπίντερ παρουσιάζει τον ήρωά του ως ένα αγνό και τίμιο άνθρωπο, ικανό να αγωνιστεί γι’ αυτό που πιστεύει και που η άποψή του για τη ζωή και τον άνθρωπο δεν είναι συνηθισμένη. Ο ήρωάς του είναι η απόδοση του Ιησού στη σύγχρονη εποχή.
Ο Φασμπίντερ δημιουργεί με τον ήρωά του έναν τύπο του Ιησού με τα σύγχρονα δεδομένα, όπως έκανε ο Ντοστογιέφσκι με τον πρίγκιπα Μύσκιν στον «Ηλίθιο» και ο Ακίρα Κουροσάβα στην μεταφορά του «Ηλίθιου» στον κινηματογράφο.
Το τέλος της «Λόλας» του Φασμπίντερ , με το «συμβιβασμό» του ήρωα, αν δεν εμβαθύνει κανείς στο νόημά του, και το δει ως μια υποχώρηση και ως άτακτη φυγή ,όχι μόνο δεν συμφωνεί με τη φιλοσοφία του δημιουργού της, αλλά δεν ταιριάζει και στο ίδιο το έργο, που δεν είναι ένα συνηθισμένο μελόδραμα, αλλά μια αληθινή τραγωδία.
Στην τραγωδία η σύγκρουση του ήρωα είναι αναπόφευκτη. Αυτό ακριβώς είναι το τραγικό, ότι είναι αναπόφευκτο. Ο θεατής του τραγικού έργου αναμένει τη δραματική σύγκρουση του ήρωα , σαν προσωπική λύτρωση από τα παθήματα που φορτώθηκε με τη συμπάθειά του γι΄ αυτόν . Ο θεατής περιμένει είτε τη συντριβή του ήρωα (την προσωπική του σταύρωση) απ΄ τις δυνάμεις του σκότους ,είτε τη νίκη του Καλού .
Ο Φασμπίντερ πιστεύει ότι το Κακό έχει νικηθεί στον πνευματικό τομέα και αυτό υποστηρίζει και στο συγκεκριμένο έργο όπως και στα άλλα. Θέλει όμως η κεντρική αυτή ιδέα του έργου να είναι κρυμμένη και να γίνεται φανερή μόνο σ΄ αυτούς που εμβαθύνουν στο έργο του.
Αυτός είναι ο λόγος που το τέλος της ταινίας έχει δυο νοήματα: ένα φανερό και ένα άδηλο. Το φανερό είναι ο συμβιβασμός του ήρωα. Το άδηλο είναι κρυμμένο κάτω από ένα σύμβολο. Το σύμβολο της μικρής κόρης της Λόλας και του γάμου του ήρωα με τη μητέρας της που τελείται προς χάριν της. Ο ήρωας με το γάμο του αναλαμβάνει ως πατέρας πλέον της δεκάχρονης κόρης την προστασία της και την σώζει από τη βέβαιη καταστροφή της , στο περιβάλλον που ζούσε.
Ο Φασμπίντερ υποστηρίζει με την ταινία του «Λόλα» ότι είναι σπουδαιότερο να αγαπάς τον άνθρωπο που βρίσκεται δίπλα σου απ΄ το να αγαπάς την ανθρωπότητα. Ο ήρωας του έργου του διαλέγει με την προσωπική του θυσία ,να σώσει απ΄ τη βέβαιη καταστροφή το κοριτσάκι που είναι δίπλα του , απ΄ την αβέβαιη «κάθαρση» μιας δημόσιας υπηρεσίας .

(Ο Θεός του Θερισμού, Βιβλιοπωλεία "ΠΑΙΔΕΙΑ" Λάρισας)