Η «θυσία» του Αντρέι Ταρκόφσκι

Μ.Ε.Λαγκουβάρδου

Τι θα πρόσφερες στο Θεό, για να μη γίνει ποτέ ένα πυρηνικό ολοκαύτωμα, που θα αφανίσει τη ζωή από τη γή; Θα μπορούσες να προσφέρεις στο Θεό τις προσκολλήσεις σου στα δικαιώματα σου στην οικογένεια, στην ιδιοκτησία, στη φήμη, στα χρήματα, στις ανέσεις; Αυτή είναι η κεντρική ιδέα της αριστουργηματικής κινηματογραφικής ταινίας του Αντρέι Ταρκόφσκι «Η Θυσία». Μια θυσία που μοιάζει με την αποταγή των μοναχών, που με αντάλλαγμα τη σωτηρία της ψυχής τους προσφέρουν τα πάντα στο Θεό, στον Οποίο άλλωστε ανήκουν. Αυτό σημαίνουν τα λόγια «Τα σα εκ των σων».

Όποιος θέλει να σώσει τη ζωή του, θα τη χάσει, λέει ο Χριστός. Και όποιος αγαπάει τη γυναίκα του και τα παιδιά του και την ιδιοκτησία του περισσότερο από Αυτόν δεν είναι άξιος να λέγεται μαθητής Του. «Πήγαινε πούλησε τα κτήματά σου και ακολούθησε με» είπε στο νέο, που ήθελε να γίνει μαθητής του. Και στη Μάρθα την αδελφή του φίλου του Λάζαρου είπε «Μάρθα, Μάρθα, μεριμνάς και τυρβάζει περί πολλά», δηλαδή ασχολείσαι με ένα σωρό δευτερεύοντα πράγματα, ενώ ένα πράγμα, το πιο σημαντικό από όλα σου διαφεύγει: η ψυχή σου. «Τι θα δώσει ο άνθρωπος αντάλλαγμα της ψυχής του;»

Ο ήρωας της ταινίας, ο Αλεξάντερ, ένας δημοσιογράφος, προσεύχεται στο Θεό να αποτρέψει την πυρηνική καταστροφή και Του προσφέρει ως θυσία ό,τι πολυτιμότερο έχει στη ζωή του. Σαν τον μοναχό παραιτείται από όλα του τα δικαιώματα, από το δικαίωμα να έχει οικογένεια, γυναίκα, παιδιά και από το δικαίωμα να έχει ιδιοκτησία.

Σαν τον μοναχό, που είναι ο μόνος άνθρωπος που κληρονομείται εν ζωή. Ο μοναχός χάνει τη ζωή του για χάρη του Χριστού και του Ευαγγελίου πιστεύοντας στα λόγια του Χριστού, πως αυτός που θέλει να σώσει τη ζωή του πρέπει να τη χάσει. Ο ήρωας της ταινίας βάζει φωτιά στο σπίτι του, ένα αρχοντικό σπίτι στην εξοχή, που όπως φαίνεται χρειάστηκε τους κόπους ολόκληρης ζωής για να το αποκτήσει και εγκαταλείπει την οικογένειά του τηρώντας την εντολή του Χριστού, ως τη μοναδική οδό σωτηρίας μπροστά στην απειλή μιας ολοκληρωτικής καταστροφής.

Ο Ταρκόφσκι είναι Ρώσος ορθόδοξος χριστιανός. Στην ταινία του «Η Θυσία» διαπραγματεύεται ένα θέμα, που είναι η πεμπτουσία της ορθόδοξης πίστης: την προσφορά αυτών που αγαπάει στο Θεό είτε ως ευχαριστία, είτε ως θυσία για να είναι η αγάπη του έμπρακτη και η ικεσία του αληθινή. Η Εκκλησία έχει το αποκλειστικό προνόμιο της θείας Ευχαριστίας και της ευχαριστιακής ζωής. Μετέχοντας στην Εκκλησία αναγνωρίζομε ότι ο κόσμος είναι δημιουργία του Θεού και ότι εμείς δεν είμαστε ιδιοκτήτες, αλλά διαχειριστές της πρόθυμοι κάθε στιγμή να προσφέρουμε τα πάντα σ' Αυτόν που του ανήκουν τα πάντα.

Η πράξη αυτή του ήρωα του Ταρκόφσκι φαίνεται σαν ένας παραλογισμός, σ' αυτόν που κρίνει επιπόλαια . Τον παραλογισμό αυτόν θέλει να υποδηλώσει η εικόνα στην αρχή της ταινίας, όπου ο ήρωας μαζί με τον ανήλικο γιο του, που έχει προσωρινά χάσει τη μιλιά του, φυτεύουν ένα ξεραμένο δέντρο, με την ελπίδα ότι ποτίζοντάς το, ύστερα από μακρά επιμονή, το ξεραμένο δέντρο θα ανθίσει. «Εν αρχή είναι ο λόγος» Με τα λόγια αυτά του κατά Ιωάννην Ευαγγελίου αρχίζει η ταινία και με αυτά τα λόγια που τα ψιθυρίζει ο γιος του ήρωα, όταν ξαναβρίσκει τη λαλιά του, τελειώνει. «Εν αρχή ην ο λόγος. Γιατί ήταν έτσι μπαμπά;» ρωτάει τον πατέρα που λείπει.

Είναι παραλογισμός να χάνεις τη ζωή σου, για να τη σώσεις; Η εμπειρία της τέλειας αγάπης διδάσκει πως όταν θυσιάζεις στο Θεό για χάρη των συνανθρώπων σου, ανακαλύπτεις, ότι δεν χάνεις, αλλά κερδίζεις. Όταν αντίθετα δεν θυσιάζεις, το μόνο που κερδίζεις σίγουρα είναι η πίκρα της αποξένωσης. Πόσοι από αγάπη στην περιουσία τους αποξενώθηκαν ακόμα κι από τους οικείους τους;