Πότε η γνώση είναι χάρη

Μόσχος Λαγκουβάρδος

Η χάρη να γνωρίζω ότι υπάρχω "εγώ είμαι", είναι έμφυτη. Δεν μας τη διδάσκει κανείς. Άλλωστε δεν είναι δυνατόν να μας τη διδάξει κανείς, επειδή η βεβαιότητα του "εγώ είμαι" είναι εντελώς προσωπική.

Μάθηση είναι μίμηση, αλλά η γνώση ότι υπάρχουμε, δεν είναι αντικείμενο μίμησης, επειδή κάθε ένας γνωρίζει ότι υπάρχει ή δεν γνωρίζει για τον εαυτό του και δεν είναι δυνατόν να μπει στην καρδιά του άλλου, για να μιμηθεί τη βεβαιότητά του ότι υπάρχει.

Αυτός είναι ο λόγος που οι Άγιοι της Εκκλησίας διδάσκουν να αλλάξουμε την εσωτερική γνώση, δηλαδή τη γνώση του εσωτερικού ανθρώπου με τη χάρη. Όταν αλλάζουμε τη γνώση του εσωτερικού ανθρώπου με τη χάρη, αυτό σημαίνει ότι τον άνθρωπο τον καταλαβαίνουμε με την αγάπη. Μόνο αν αγαπάμε καταλαβαίνουμε τον εαυτό μας και τους άλλους.

Αν δεν αγαπάμε κάποιον μάταια προσπαθούμε να τον καταλάβουμε. Το ίδιο ισχύει και για τον εαυτό μας. Δεν τον καταλαβαίνουμε, αν δεν τον αγαπάμε. Το ίδιο επίσης είναι η γνώση του Θεού. Δεν γνωρίζουμε το Θεό και δεν πιστεύουμε, αν δεν τον αγαπάμε.

Και ο καλύτερος τρόπος να γνωρίσουμε και να πιστεψουμε στο Θεό είναι να θαυμάσουμε την ομορφιά Του. ΈΤσι όταν λέμε ο ένας στον άλλον, ότι δεν καταλαβαινόμαστε, μήπως θα 'πρεπε να εννοήσουμε ότι δεν αγαπάμε ο ένας τον άλλον; Ή και όταν λέμε ότι δεν είδαμε το Θεό και δεν τον πιστεύουμε, μήπως θά 'πρεπε να πούμε ότι δεν αγαπάμε το Θεό;

Στροφή ένδον Μνήμη Νίκου Ευαγγελινού

Μόσχου Λαγκουβάρδου

Οι πιο δυνατές εντυπώσεις που μένουν χαραγμένες βαθιά στην μνήμη μας,  από τα παιδικά μας χρόνια ,συνδέονται στην αρχή με το περιβάλλον και αργότερα όταν γνωρίζουμε τον εαυτό μας , συνδέονται με τους ανθρώπους. Η πιο δυνατή εντύπωση που θυμάμαι από τα παιδικά μου χρόνια συνδέεται με το Βόλο και είναι η πρώτη φορά που αντίκρισα τη θάλασσα. Ερχόμουν με το λεωφορείο από την ορεινή Δεσκάτη Γρεβενών στο Βόλο, όταν ψηλά από το λόφο που δεσπόζει της πόλης και του λιμανιού, είδα για πρώτη φορά τη θάλασσα! Κατά τύχη και μία από τις πρώτες αναμνήσεις μου από την γνωριμία μου με αξιόλογους ανθρώπους συνδέεται με ένα πρόσωπο που κατάγεται από το Βόλο, τον φιλόλογο της τάξης μας στο γυμνάσιο Λαρίσης, τον Νίκο Ευαγγελινό.

Θα ήθελα να γράψω ένα βιβλίο με τίτλο «Αναμνήσεις και συναντήσεις». Πιστεύω ότι οι αναμνήσεις και οι συναντήσεις μας με αξιοσημείωτα πρόσωπα στρέφουν τον ενδιαφέρον μας στην αναζήτηση του εαυτού μας και του αρχέτυπου του εαυτού μας του Ιησού Χριστού. Μια δυνατή ανάμνηση των παιδικών μου χρόνων σαν αυτές για τις οποίες είμαστε ευγνώμονες στο Θεό, γιατί μας έφερε από την ανυπαρξία στην ύπαρξη, είναι η ανάμνηση του Νίκου Ευαγγελινού, του φιλόλογου καθηγητή μας στα Γυμνάσια Τυρνάβου και Λαρίσης, το 1958-59 . Σε όλη μου τη ζωή δεν αναζήτησα τίποτα με τόση λαχτάρα και δεν χάρηκα τίποτα τόσο πολύ, όσο το να γνωρίζω αξιόλογους ανθρώπους. Με αυτές τις αναμνήσεις και τις συναντήσεις μας με αξιόλογους ανθρώπους στρέφεται το ενδιαφέρον μας προς τα ένδον, προς τον εσωτερικό μας κόσμο, αυτό που υπονοεί ο Απόστολος Παύλος με την φράση του στην προς Ρωμαίους επιστολή του, «Τα άνω φρονείτε ».

Στην Αγία Γραφή διαβάζουμε ότι το Πνεύμα προσεύχεται εντός μας σιωπηλά υπέρ ημών, «στεναγμοίς αλαλήτοις» , με αλάλητους στεναγμούς, όπως γράφει επί λέξει. Η αλήθεια αυτή της Αγίας Γραφής επιβεβαιώνεται από την προσωπική μας εμπειρία, όταν τα πιο βαθιά, τα πιο ειλικρινή, τα πιο σπάνια αισθήματά μας αδυνατούν να εκφραστούν με το λόγο. Μένουν βαθιά μέσα μας αναμνήσεις ανεξίτηλα χαραγμένες, τις οποίες ποτέ δεν εκφράσαμε με λόγια, παρόλο που συνδέονται με τα πιο βαθιά και ειλικρινή αισθήματά μας και με τις πιο δυνατές εντυπώσεις που μας προκάλεσαν τα διάφορα γεγονότα, πρόσωπα και πράγματα, στη διάρκεια της ζωής μας.

Ήμουν εργένης από τα 12 χρόνια μου, γιατί οι γονείς μου έμεναν στο χωριό ενώ εγώ φοιτούσα στο γυμνάσιο Τυρνάβου, όπου φιλόλογος της τάξης μας, ήταν ο Νίκος Ευαγγελινός. Ως εργένηδες είμαστε κι οι δυο πελάτες στο ίδιο εστιατόριο, το μόνο της προκοπής, που υπήρχε, των Αδελφών Μαχαίρα. Εκείνα τα χρόνια η απόσταση μεταξύ καθηγητού και μαθητή ήταν «διαστημική». Όταν με προσκάλεσε να καθίσω στο τραπέζι του για να συμφάγωμε ένιωθα σαν τον πρώτο αστροναύτη στο διάστημα, αν και Ευαγγελινός δεν ήτα καθόλου αυστηρός και τον διέκρινε μια γλυκιά αυστηρότητα, αυτή που χρειάζεται για να πείσει τους μαθητές ότι ενδιαφέρεται πραγματικά γι΄ αυτούς. Αυτός ήταν ο λόγος, που όλοι οι μαθητές αγαπούσαμε τον Ευαγγελινό.

Επιστρέφοντας ύστερα από μερικές δεκαετίες, λόγω υπηρεσίας στην Λάρισα, ρωτούσα τους παλιούς συμμαθητές μου για τον Ευαγγελινό. Όλοι τους τον θυμούνταν με αγάπη. Συνήθως θυμούμαστε τους καθηγητές μας και γελάμε γιατί τους συνδέουμε με κάποιο αστείο. Μόνο για τον Ευαγγελινό δεν συνέβαινε αυτό. Όλοι σώπαιναν στην ανάμνηση του ονόματός του, απορροφημένοι στον εαυτό τους, σε έναν γλυκό, σιωπηλό, εσωτερικό στοχασμό. Έψαξα να βρω κάποιο συνάδελφό του, αλλά δεν υπήρχε κανείς. Αναζήτησα στις βιβλιοθήκες να βρω κάποιο έργο του, μάταια, δεν υπήρχε κανένα. Μόνο στα Αρχεία του Κράτους, ήταν καταχωρημένος ο τίτλος ενός έργου του, για την Διδασκαλία των Αρχαίων στα Γυμνάσια, αλλά το βιβλίο δεν υπήρχε πουθενά.

Ο ανύπαρκτος ιππότης

Του Μόσχου Λαγκουβάρδου

Ο άνθρωπος είναι η «χάρη» του.
Λέμε γνωρίζω,
ενώ πιο σωστό είναι
να λέμε βλέπω
τη χάρη του προσώπου του.

Καλύτερα ν’ αλλάξουμε
τη γνώση με τη
χάρη. Ο άνθρωπος ως
χάρη δεν είναι
εργαλείο ούτε μέσον.

Είμαστε η χάρη του Θεού
κι όταν φεύγει η
χάρη, κανένας δε θα
θέλει να κοιτά-
ξει μέσα στα μάτια μας

Αν δε βλέπω σε μένα
τη χάρη ούτε
σε άλλον κανένα θα
τη δω. Δες τη χά-
ρη στον εαυτό σου για

να τη δεις και στους άλλους.
Κανένας δε θα
αρνηθεί να δει τη χά-
ρη μας, αν τη βλέ-
πει στον εαυτό του.

Ανάμεσα σε ανύπαρ-
κτους ιππότες ζω.
ένας ανύπαρκτος
ιππότης κι εγώ,
μια κενή πανοπλία!

Αγάπη και έρωτας

Του Μόσχου Λαγκουβάρδου

Πριν χρόνια μου ζήτησε ένα γνωστός μου να του ερμηνέψω αυτό το μήνυμα που του έστειλε μια κοπέλα που τον αγαπούσε: «Be calm and love me for ever». (Μείνε ήρεμος και να μ’ αγαπάς πάντα).

-Τι σημαίνει να μείνω ήρεμος και να την  αγαπώ πάντα;

-Δεν είμαστε ήρεμοι αν βλέπουμε την ομορφιά μιας γυναίκας σαν κάτι, που πρέπει να το κλέψουμε από κάποιον. Αυτό μας κάνει τρελούς. Τα μάτια μας γιαλίζουν από  την αρπακτική επιθυμία του ζώου.  Η αρπακτική επιθυμία είναι η αιτία της βίας. Μείνε ήρεμος σημαίνει να μην σε κατέχει η επιθυμία της αρπαγής.

-Γιατί έχουμε την επιθυμία αυτή της αρπαγής;

-Μας κατέχει η επιθυμία αυτή γιατί δεν βλέπουμε την ομορφιά του γυναικέιου σώματος ως ομορφιά του Θεού.  Αν βλέπουμε την ομορφιά του γυναικείου σώματος ότι είναι του Θεού, η ομορφιά αυτή είναι μέσα μας, γιατί ο Θεός είναι μέσα μας. Άρα δεν πρέπει να την αρπάξουμε από κάποιον, αφού είναι του Θεού. Αυτό σημαίνει ότι μένουμε ήρεμοι κι αγαπάμε πάντοτε , γιατί κι η ομορφιά του Θεού είναι παντοτινή.

 Η θέα της ομορφιάς είναι μέθεξη, δεν είναι απλή αίσθηση, αλλά μετοχή με το νου και την ψυχή στην ομορφιά και ταύτιση μαζί της. Δεν βλέπουμε μόνο με τα μάτια, εξωτερικά. Τα βλεπόμενα "αισθηματοποιούνται" και γίνονται τα αισθήματά μας. Δεν είναι πια εξωτερικά αντικείμενα, αλλά γίνονται ένα με τον εσωτερικό άνθρωπο.

Δεν θέλουμε να κλέψουμε και να αρπάξουμε από κανέναν την ομορφιά, γιατί βλέπουμε την ομορφιά που είναι μέσα μας και ευχαριστούμε και ευγνωμονούμε το Θεό γιατί μας χάρισε τη δύναμη να βλέπουμε την ομορφιά και το σπουδαιότερο, γιατί έβαλοε μέσα μας την ομορφιά. 

Μόνο αν σε κάθε όμορφο αντικείμενο θυμούμαστε το Θεό και νιώθουμε την παρουσία του, δεν θα θέλουμε να κλέψουμε και ν' αρπάξουμε ό,τι όμορφο βρίσκεται μπροστά μας. Από ποιόν να το κλεψουμε και να το αρπάξουμε όταν έιναι ήδη μέσα μας, το αίσθημά μας, εμείς οι ίδιοι; Ο Θεός είναι μέσα μας. Με τον νου τον βλέπω. Έχω επίγνωση ότι σε όλα τα όμορφα αντικείμενα αντικαθρεφτίζεται η ομορφιά του Θεού. Βλεποντας ένα όμορφο γυναικείο σώμα ξέρω ότι αντικαθρεφτίζεται σ' αυτό η ομορφιά του Θεού και ότι ο Θεός κι η ομορφιά Του είναι μέσα μου. Ήταν πάντοτε μέσα μου. Από ποιόν να την κλέψω;

Σχετική με τη θέα της ομορφιάς είναι και η διαφορά μεταξύ αγάπης και έρωτα. Ο έρωτας είναι εποπτεία, αισθήσεις του σώματος, ενώ η αγάπη μπορεί να είναι και μόνο του μυαλού. Έρωτας χωρίς αίσθηση του σώματος, αυτό που λέγεται "πλατωνικός" δεν υπάρχει. Η αγάπη μπορεί να είναι και χωρίς το σώμα, καθαρά νοητική, όταν π.χ. αγαπάμε το πνεύμα κάποιου. Αλλά στον έρωτα αγαπάμε μαζί και το σώμα, την μορφή και μάλιστα η μορφή είναι ¨τιμιότερη". Πλατωνικός έρωτας δεν υπάρχει. Αν η λέξη "έρωτας" βγαίνει απ΄ την "ρώμη", είμαι ρωμαλέος, λέγεται κυριολεκτικά για το σώμα και μόνο μεταφορικά μπορεί να ειπωθεί και για το πνεύμα "ρωμαλεο πνεύμα". Το ρήμα είναι "ρώνυμι". που σημαίνει "κινούμαι ταχέως και σφοδρώς", και που είναι πράγματι ουσιαστικά χαρακτηριστικά του έρωτα "αστραπιαίος έρως". Ο έρωτας δεν κινείται αργά και με περίσκεψη, , αλλά ταχέως και σφοδρώς. Πότε ερωτεύεται κανείς δεν το καταλαβαίνει. Πότε "δαγκώνει τη λαμαρίνα", δηλαδή απερίσκεπτα, γιατί με περίσκεψη δεν δαγκώνει κανείς λαμαρίνες.Ο ΌΜηρος γράφει κάπου στην Ιλιάδα "καλόν χορόν ερρώσαντο", δηλαδή χόρεψαν ζωηρά, με ζωντάνια. Ο έρωτας έχει σωματική έννοια. Δεν εννοούμε το σεξ για το σεξ. Στο σεξ για το σεξ πέφτουμε όταν δεν αγαπάμε τον άνθρωπο. Στον έρωτα αγαπάμε τον άνθρωπο ως σώμα και πνεύμα. Αν είναι μόνο το σώμα, αυτό είναι σεξ. Αν είναι μόνο το πνεύμα, αυτό είναι λογική αγάπη.

Όταν είπα σε μια κοπέλα, ότι είναι πολύ όμορφη και ελκυστική χωρίς να έχει ανάγκη, να δείχνει τα στήθια της, μου απάντησε, "έχετε δίκιο, κρέας βλέπεις και στο τσιγκέλι του χασάπη"! Η ανθρώπινη μορφή είναι ρυθμός. Δεν αγαπάμε το "κρέας", αλλά αυτόν τον ρυθμό, αυτή την αρμονία που δένει τα διάφορα μέρη του σώματος του ανθρώπου!

Περί Νικολαϊτισμού

Του Μόσχου Λαγκουβάρδου

Ο Νικολαϊτισμός είναι η αίρεση των γνωστικών της εποχής του Χριστού. Ο Γνωστικισμός δεν δέχεται ότι ο Ιησούς υπήρξε ως άνθρωπος με αδιάβλητα πάθη και ήταν μόνο Θεός. Άρα δεν συγχωρούσαν και στον εαυτό τους τα πάθη, αλλά πίστευαν ότι για ν' ακολουθήσουν τον Χριστό, πρέπει να νεκρώσουν τα πάθη με το να πέφτουν με τα μούτρα σ' αυτά , για να τα σιχαθούν. Η πονηρή αυτή μέθοδός τους ήταν το πρόσχημα για να συνεχίσουν την ειδωλολατρεία της εποχής τους, αφού με αυτήν ουσιαστικά λάτρευαν κάθε είδους σαρκικού πάθους.

Η αίρεση κατά μία άποψη ονομάστηκε έτσι από το όνομα ενός από τους εφτά διακόνους, του ΝΙκολάου, ο οποίος για να πάψει ν ζηλεύει τη γυναίκα του, που ήταν πολύ όμορφη, την εξέδιδε δωρεάν σε όποιον την ήθελε.

Η ορθότερη όμως άποψη για την ονομασία των Νικολαϊτών ήταν το σύνθετο όνομα που αποτελείται από τις λέξεις "νίκη" και "λαός", επειδή η αίρεση αυτή γινόταν αγαπητή στο λαό, λόγω της ασυδοσίας των ηθών της εποχής.

Τώρα, όσοι χριστιανοί είναι υπέρ της ελευθερίας των προγαμιαίων σχέσεων, και όσοι ανέχονται την πορνεία, κατηγορούνται από αυτούς που υποκρίνονται ότι δεν την ανέχονται , ως σύγχρονοι Νικολαϊτες.

Η πορνεία είναι αρχαία λέξη και δεν ξέρουμε αν περιοριζόταν μόνον στα σαρκικά και δεν περιλάμβανε και τα άλλα πάθη, όπως είναι της φιλοχρηματίας, της υπερηφάνειας κ.ά.

Την εποχή του ΟΜήρου το ρήμα "πόρνυμι" σήμαινε "εξεγείρω" άρα η πορνεία είχε την έννοια της διέγερσης. Δηλαδή ότι έβγαζε τον άνθρωπο από την ειρηνική του κατάσταση, ονομαζόταν "πορνεία".

Στην εποχή μας η έννοια της πορνείας συνδέεται μόνο με τα σαρκικά και συγκεκριμένα με την εκτός γάμου σεξουαλική πράξη, καθώς και μέ κάθε αθέμιτη ασελγή συμπεριφορά.

Η θέα που σκοτώνει

Του Μόσχου Λαγκουβάρδου

Είναι πολύ σημαντικό να ξέρουμε πώς να κοιτάζουμε π.χ. την ομορφιά ενός γυναικείου σώματος. Ξέρουμε άραγε πώς να κοιτάζουμε;

Με τις ερωτήσεις μου αυτές, θα με κατηγορήσουν πάλι ότι ρωτώ τα αυτονόητα. Φυσικά ξέρουν όλοι πώς να κοιτάζουν, θα μου πουν. Εγώ νομίζω ότι δυστυχώς δεν ξέρουμε πώς να κοιτάζουμε. Και δεν ξέρουμε όχι μόνο εμείς τώρα. Δεν ήξεραν και οι πριν από μας, διότι αυτά που φαίνονται αυτονόητα είναι "κεκρυμμένα από καταβολής κόσμου"!

Και βέβαια δεν πρόκειται να τα αποκαλύψουμε εμείς τώρα εδώ κι ας πληρώνουμε με την οδύνη της μοναξιάς ό,τι μαθαίνουμε. Ή μάλλον γι΄ αυτό. Πρέπει να κουραστεί λιγάκι αυτός που θέλει να ξέρει τις μυστικές εμπειρίες του ανθρώπου. Μυστικές όχι γιατί είναι κρυφές, αλλά γιατί μεταδίδονται από εμπειρία σε εμπειρία.

Είναι, λοιπόν, σημαντικό να ξέρουμε να κοιτάζουμε. Πότε ξέρουμε να κοιτάζουμε; Ξέρουμε να κοιτάζουμε π.χ. την ομορφιά ενός γυναικείου σώματος, αν κοιτώντας την ΄δεν σκεφτόμαστε ότι η ομορφιά αυτή είναι του Θεού; Κι αφού είναι του Θεού, είναι μέσα μας; Πράγματι αν η ομορφιά του Θεού δεν είναι μέσα μου, ούτε έξω είναι και φυσικά δεν θα τη δω. Οπότε δεν με ενδιαφέρει. Γι΄ αυτούς που τους ενδιαφέρει όμως πρέπει να θυμούνται ότι η ομορφιά που βλέπουν είναι μέσα τους, αλλιώς δεν θα μπορούσαν να τη δουν. Επειδή είναι μέσα μας η ομορφιά του Θεού γι΄ αυτό μπορούμε και τη βλέπουμε έξω από μας.Η ομορφιά είναι του Θεού, ο Θεός είναι μέσα μας κι η ομορφιά του Θεού είναι μέσα μας. Δεν χρειάζεται να την αρπάξουμε. Η διάθεση της αρπαγής μπορεί να μας σκοτώσει. Η διπλή αυτή επίγνωση 1) ότι είναι του Θεού και 2) ότι είναι μέσα μας είναι το αντίδοτο στην επιθυμίας αρπαγής ή αλλιώς μιμητική βία, η οποία θεωρείται η αιτία της μαζικής βίας, π.χ. της βίας του ΤρωΪκού Πολέμου εξαιτίας της αρπαγής της ωραίας Ελένης.

Ό,τι και να' ναι η ομορφιά π.χ. ενός γυναικείου σώματος είναι του Θεού και υπάρχει μέσα μου, γιατί ο Θεός είναι μέσα μου και δεν είναι ανάγκη να την αρπάξω από κάπου . Κι αφού δε χρειάζεται να την αρπάξω από πουθενά, δεν έχω και τη διάθεση της αρπαγής που δημιουργεί την μιμητική επιθυμία που σκοτώνει. Άρα βλέπω το Θεό κι η θέα Του δεν με σκοτώνει. Ουδείς είδε το Θεό και επέζησε εκτός από τον Μωυσή, που είναι και ο μόνος που ονομάζεται "θεόπτης¨, δηλαδή αυτός που είδε το Θεό και επέζησε , είχε δε τόσο μεγάλη λάμψη το πρόσωπό του από το εσωτερικό φως που είδχε, ώστε δεν μπορούσε κανείς να τον κοιτάξει και όποιος τον πλησίαζε φορούσε κάλυμμα. Ποιό είναι το κάλυμμα αυτό, θα το πούμε σε κάποιο άλλο μικρό μας δοκίμιο, για να το φορέσουμε κι εμείς αν χρειαστεί να κοιτάξουμε τη θέα που σκοτώνει.

Εμψύχωση και ζωτικότητα

Του Μόσχου Λαγκουβάρδου

Η μακαρίτισσα η γιαγιά μου Βασιλική, εκ Δεσκάτης Γρεβενών, όταν αναφερόταν στη δυστυχισμένη ζωή, έλεγε «να ζεις και να ζένεσαι». Δεν ξέρω ακριβώς την έννοια που έδινε στο ρήμα «ζένομαι». Έδινε την έννοια την αρχαία του «βράζω» ή έδινε την έννοια ότι στη δυστυχία ο άνθρωπος δε ζει τη ζωή, αλλά η ζωή τον ζει, όπως γίνεται με τα ζώα. Εννοούσε ότι ο δυστυχισμένος «βράζει » ή ότι ο δυστυχισμένος δε ζει τη ζωή, αλλά η ζωή τον ζει. Στην πραγματικότητα όταν λέμε «αυτός ο άνθρωπος ζει» (με έψιλον γιώτα), σημαίνει «αυτός ο άνθρωπος βράζει». (Ζέει=ζει). Το ορθό είναι «ζη» όχι «ζει». Η γιαγιά μου χρησιμοποιούσε πολλές ομηρικές λέξεις. Και γνώριζε και θεραπείες που εφαρμόζονταν την εποχή του Ομήρου, όπως είναι η θεραπεία της «αναζωογόνησης», που την εφάρμοζε σε μένα.

Ο άνθρωπος ζει τη ζωή και θέλει να την γνωρίσει κι η ανώτερη γνώση είναι η αγάπη. Το ζώο το ζει η ζωή κι η γνώση του είναι η ζωή του. Δεν έχει όρεξη να γνωρίσει τη ζωή του και τον εαυτό του. Αρκεί ότι ζει. Ο άνθρωπος είναι ζώο που «φύσει ορέγεται το ειδέναι», δηλαδή εκ φύσεως αγαπάει την γνώση του εαυτού του και της ζωής του. Ο άνθρωπος γνωρίζεται απ΄ το πνεύμα του και το ζώο γνωρίζεται απ΄ τη ζωτικότητά του.

Ζούμε, λοιπόν, τη ζωή ή η ζωή μας ζει; Εξαρτάται από την ψυχή, το θάρρος, τον ενθουσιασμό, ιδιότητες του ανθρώπου. Αν η ζωή μας ζει, κυριαρχούν οι ιδιότητες του ζώου δηλαδή η ζωτικότητα και λείπουν οι ανθρώπινες ιδιότητες, η ανθρώπινη ψυχή ή αλλιώς «πνεύμα».

Οι Κρητικοί λένε τη σοφή αυτή μαντινάδα:

«Ετσά μας καταντήσανε οι βουρλισμένοι χρόνοι

Οι καπετάνιοι στο κουπί κι οι μούτσοι στο τιμόνι»

Εξαρτάται από αυτούς τους δυο, τους καπετάνιους (ο ενθουσιασμός, η τόλμη, το πνεύμα) και τους μούτσους (ζωτικότητα) , ποιοι είναι στο κουπί και ποιοι είναι στο τιμόνι. Στο κουπί πρέπει να είναι τη ζωτικότητα και στο τιμόνι πρέπει να ναι η ψυχή, (το πνεύμα). Αν στο κουπί είναι ο ενθουσιασμός και στο τιμόνι είναι η ζωτικότητα, δε ζούμε τη ζωή, αλλά η ζωή μας ζει, όπως τα ζώα, που χρειάζονται εμψύχωση. Αν στο κουπί είναι η ζωτικότητα και στο τιμόνι η ψυχή, ζούμε τη ζωή. Το ίδιο πράγμα λέει κι η Επιστήμη.

Ο άνθρωπος ζει τη ζωή. Το ζώο το ζει η ζωή. Η διαφορά είναι μεταξύ των ρημάτων «αναζωογονούμαι» και «εμψυχώνομαι». Το ζώο έχει ζωτικότητα, αλλά δεν έχει ενθουσιασμό. Το ζώο χρειάζεται εμψύχωση. Ο άνθρωπος έχει ενθουσιασμό αλλά δεν έχει ζωτικότητα. Ο άνθρωπος χρειάζεται ζωτικότητα.

Αν ζω τη ζωή αυτό σημαίνει ότι το πνεύμα μου είναι στο τιμόνι κι η ζωτικότητα είναι στο κουπί. Αν η ζωή με ζει αυτό σημαίνει η ζωτικότητα είναι στο τιμόνι και το πνεύμα μου στο κουπί.

Αυτό εννοούσε ο Πλάτων όταν έλεγε, πως πρέπει να κυβερνούν οι φιλόσοφοι.

Το μεγαλύτερο ερώτημα στη φιλοσοφία

Του Μόσχου Λαγκουβάρδου

Το μεγαλύτερο, το
αναπάντητο,
ερώτημα στη φιλο-
σοφία είναι,
γιατί υπάρχει κάτι

αντί τίποτα. Μόνο
η πίστη δίδει
την απάντηση σ' αυτό.
Που είναι η δη-
μιουργία απ' το μηδέν.

Αν ο Θεός δεν είναι
ο Δημιουργός,
τότε ο κόσμος έγινε
από μόνος του,
Είναι δηλαδή ο Θεός.

Αλλά ο κόσμος είναι
φθαρτός κι οι δυνά-
μεις του περιορισμένες.
Η Επιστήμη λέει
ο κόσμος θα καταστραφεί.

Στο χωριό μου, όταν έ-

κανες λάθος, ο
κόσμος έλεγε, "πού τον
έβαλε η αμαρ-
τία;". Εννοούσε ότι

κανείς δεν κάνει λάθος
με τη θέλησή του.
Αυτό που έλεγε κι ο Σω-
κράτης "ουδείς ε-
κών κακός" (κανείς δεν εί-

ναι θεληματικά κακός).
Αυτό σημαίνει
επίσης ότι τίποτε
δεν γίνεται α-
πό μόνο του και σε όλα

υπάρχει κάποιο κίνη-
τρο. Άρα ούτε
ο κόσμος έγινε από
μόνος του. Κάποιος
έκανε την κίνηση. Το

κινούν ακίνητον, λέει
ο Αριστοτέλης.
Αλλιώς πρέπει να δεχθούμε
ότι το κινού-
μενο πριν υπάρξει δη-

μιούργησε το κινούν.
ότι το από-
τέλεσμα δημιούργησε
την αιτία ,όχι
η αιτία το αποτέ-

λεσμα! Αν δεν δεχθούμε
τη δημιουργία
του κόσμου από το μηδέν
δηλαδή απ΄ το
Θεό, θα τρελαθούμε.

Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη

Του Μόσχου Λαγκουβάρδου

"Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη,

περπατώντας η δόξα μονάχη

μελετά τα λαμπρά παλικάρια 

Και στεφάνι στην κόμη φορεί

γινωμένο από λίγα χορτάρια

πού ΄χαν μείνει στην έρημη γη."

Διονύσιος  Σολωμός 

Σχόλιο:

Ποιά είναι τα λαμπρά παλικάρια; Όταν πρόκειται για τα Ψαρά, δεν είναι άλλα από τους αρχηγούς του αγώνος για την Ελευθερία. Και ποιά είναι τα λίγα χορτάρια στην έρημη γη; Οπωσδήποτε είναι τα παλικάρια που πλαισίωσαν τους αρχηγούς. Οι αρχηγοί δεν αγωνίστηκαν μόνοι τους. Η έρημη γη, δηλαδή ο ελληνικός λαός έβγαλε τα παλικάρια του, που αγωνίστηκαν για την ελευθερία. Πάντοτε οι λίγοι μπαίνουν μπροστά και αγωνίζονται για την ελευθερία. Ποιοί είναι οι λίγοι; Είναι αυτοί που συνειδητοποιούν ότι η ελευθερία είναι ο αγώνας για την ελευθερία. Δεν περίμεναν να αγωνιστούν οι άλλοι για την ελευθερία τους. Το ίδιο συμβαίνει με τον κόσμο. Να μην πιστεύουμε σ' αυτούς που λένε ότι θα αλλάξουν τον κόσμο, ενώ αυτοί παραμένουν οι ίδιοι. Αν οι πολίτες, λέει ο Σωκράτης, δεν αυτοπεριορίζονται, δεν λειτουργεί η δημοκρατία.

Η προσωπική ζωή είναι κοινωνική

Μικρά δοκίμια του Μόσχου Λαγκουβάρδου

Η προσωπική ζωή είναι κοινωνική

Είμαστε εκ φύσεως κοινωνικά όντα (Αριστοτέλης), που σημαίνει ότι και αυτή η προσωπική μας ζωή προϋποθέτει την ύπαρξη των άλλων. Π.χ. όταν δεχόμαστε ένα δώρο η χαρά μας δεν είναι μόνο για το δώρο, αλλά και για το πρόσωπο που το προσφέρει. Δεν μπορούμε να αποκλείσουμε από τη χαρά το πρόσωπο του δωρητή. Αν το κάνουμε η χαρά μας δεν θα είναι ολοκληρωμένη. Άρα και στην πιο προσωπική στιγμή της χαράς του δώρου, έχει σημασία η παρουσία του άλλου.
Δεν μπορούμε και δεν θέλουμε, να αποκλείσουμε εντελώς την παρουσία των άλλων στη ζωή μας. Όταν το κάνουμε αυτό τιμωρούμε τον εαυτό μας. Όπως τιμωρούν τον εαυτό τους τα παιδιά, όταν θυμώνουν με τους γονείς τους και κλείνονται στο δωμάτιό τους. Η διακοπή της επικοινωνίας τους με τους γονείς τους γίνεται αισθητή ως τιμωρία του εαυτού τους.
Η εποχή μας στρέφει την προσοχή του κόσμου στα αντικείμενα σαν να μπορούν από μόνα τους να υποκαταστήσουν την παρουσία των άλλων. Έτσι μετατρέπει τα πάντα σε εμπορεύματα, που η απόκτησή τους είναι το παν στη ζωή. Κι όμως τα εμπορεύματα έχουν το χώρο τους και σ’ αυτόν πρέπει να τα περιορίζουμε, ώστε να μην γίνονται εμπόδια στην επικοινωνία μας , αλλά εργαλεία για την επικοινωνία μας με τους άλλους ανθρώπους.
Ας υποθέσουμε ότι ένα πράγμα ή μια ουσία προσφέρει την ίδια χαρά που δεχόμαστε από κάποιο αγαπημένο μας πρόσωπο. Είναι αυτό αρκετό ακόμα και στην πιο προσωπική ζωή μας, να υποκαταστήσει την παρουσία του αγαπημένου προσώπου;
Ρώτησαν κάποτε μια γυναίκα έμπειρη στα ερωτικά θέματα, ποιος είναι ο καλύτερος σύντροφος στην ερωτική ζωή και απάντησε, ο ασυλλόγιστος. Είναι φανερό ότι εννοούσε πως ο πιο καλός σύντροφος στον έρωτα, είναι αυτός που δεν συλλογίζεται τα πράγματα, αλλά τον άνθρωπο και στην προκειμένη περίπτωση, την σύντροφό του.
Ένας γνωστός μου μανάβης, Εβραίος το θρήσκευμα ένιωθε την παρουσία των Αγγέλων και μιλούσε συνεχώς γι΄ αυτούς. Μια φορά μου είπε, όπου και αν πηγαίνεις να στέλνεις πριν από σένα τον Άγγελο του Κυρίου. Ποιόν Άγγελο του Κυρίου; τον ρώτησα. Το Λόγο τον καλό, είπε.
Είναι το ίδιο π.χ. να σου χαρίσει κάποιος Άγγελος μια τυρόπιτα με το να σου χαρίσει ένας δαίμονας την ίδια τυρόπιτα; Οπωσδήποτε όχι. Η τυρόπιτα του δαίμονα θα σου σταθεί στο λαιμό. Μην τυχόν κάνετε τη δοκιμή, για να το επαληθεύσετε.

Η ΑΙΣΘΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣ

Του Μόσχου Λαγκουβάρδου

Η αίσθηση της παρουσίας ενός ανθρώπου είναι άμεση επαφή με αυτόν τον άνθρωπο , που αισθανόμαστε την παρουσία του. Είναι η επαφή που το Ευαγγέλιο την ονομάζει «επαφή πρόσωπο με πρόσωπο» και όχι με τη μεσολάβηση τρίτου προσώπου. Αίσθηση της παρουσίας είναι όπως όταν βλέπουμε ένα πράγμα αυτό το ίδιο και όχι την εικόνα του σε κάποιον καθρέφτη.

Την εποχή που ζούσε ο Απόστολος Παύλος, φαίνεται ότι κάποιοι διέστρεφαν τα λόγια του, ότι είναι θεωρίες (συλλογισμοί), «λόγια του αέρος», όπως θα λέγαμε σήμερα, που δεν έχουν πρακτικά αποτελέσματα ούτε μπορούν να εφαρμοστούν στη ζωή, γιατί δεν είναι η ίδια η ζωή, αλλά μια εικόνα για τη ζωή. Ό άνθρωπος, που δεν έχει την αίσθηση της παρουσίας, σχηματίζει μια εικόνα για τον κόσμο και με την εικόνα αυτήν πορεύεται. Έτσι κατηγορούσαν ότι είναι και η διδασκαλία του Αποστόλου Παύλου. Όταν είναι διδασκαλία του γραφείου, θεωρίες και συλλογισμοί, όχι ιστορικά γεγονότα.

Το ίδιο φαίνεται ότι διέδιδαν παντού και για τους Ευαγγελιστές αυτοί που δεν τους άρεσε η διδασκαλία του Ιησού για τους φτωχούς και τους αδύνατους, γι’ αυτό και στην πρώτη επιστολή του σε πολλές εκκλησίες, ο Ευαγγελιστής Ιωάννης γράφει, ότι δεν γνώρισαν μόνον την διδασκαλία του Ιησού, αλλά και τον ίδιο, «Σας γράφουμε για τον ζωοποιό Λόγο, που υπήρχε εξαρχής. Εμείς τον έχουμε ακούσει και έχουμε δει με τα ίδια μας τα μάτια. Μάλιστα τον είδαμε από κοντά και τα χέρια μας τον ψηλάφησαν και καταθέτουμε τη μαρτυρία μας.

Στην επιστολή του προς τους Κολοσσαείς, ο Απόστολος Παύλος γράφει ότι η διδασκαλία του δεν είναι συλλογισμοί, ανεφάρμοστοι στη ζωή και ότι πρέπει να γνωρίσουν το μυστήριο του Ιησού Χριστού, γιατί σ’ αυτό βρίσκονται κρυμμένοι όλοι οι θησαυροί της σοφίας και της γνώσης.

Και φέρνει σαν παράδειγμα τον εαυτό του, που ενώ είναι σωματικά μακριά τους, με το πνεύμα του βρίσκεται μαζί τους. Αυτό σημαίνει ότι δεν έχουν από αυτόν μόνο τους συλλογισμούς του, αλλά μπορούν να έχουν την αίσθηση της παρουσίας του, ως άνθρωπος με σώμα και με πνεύμα.

Φαίνεται ότι οι κυριότερες αντιρρήσεις και εκείνη την εποχή, όπως και τη σημερινή , είναι για το πρόσωπο του Ιησού, αν είναι ο Θεάνθρωπος και δεν είναι απλώς μια διδασκαλία, όπως οι άλλες.

Πράγματι για καμιά από τις διάφορες διδασκαλίες δεν έχουμε την αίσθηση της παρουσίας ενός ανθρώπου όπως για τον Ιησού ούτε π.χ. για την βουδιστική διδασκαλία έχουμε την αίσθηση της παρουσίας του Βούδα ούτε για την ταοϊστική διδασκαλία έχουμε την αίσθηση ενός προσώπου.

Φιλία και λατρεία

Του Μόσχου Λαγκουβάρδου

Μερικές γυναίκες, ιδίως αν είναι νέες και ωραίες, δεν θέλουν φίλους. Θέλουν λάτρεις. Αλλά αν είναι να λατρεύει κανείς κάποιον, αυτός είναι ο Θεός. Μόνο στο Θεό ταιριάζει η λατρεία.

Αν θέλεις να δεις στον κινηματογράφο μια ταινία με το θέμα αυτό, να δεις την ταινία του Μπενίνι "Η Τίγρης και το χιόνι". Εκεί θα δεις τί κομφουζιο γίνεται όταν ο ήρωάς της, που τον υποδύεται ο ίδιος ο Μπενίνι, αγαπάει μια γυναίκα με την αγάπη που ταιριάζει μόνο στο Θεό.

Ο ήρωας χάνει την αίσθηση της πραγματικότητας και ο ρυθμός του κόσμου, ανατρέπεται εντός του, χάνει με άλλα λόγια, τα λογικά του. Κάτι ανάλογο εκφράζει ο ποιητής Γεώργιος Βιζυηνός στους στίχους αυτούς:

Από τότε που πενθώ
το ξανθό και γαλανό
και ουράνιο φως μου,
μετεβλήθη εντός μου
κι ο ρυθμός του κόσμου.

Περί ελευθερίας

Του Μόσχου Λαγκουβάρδου

Ελευθερία είναι αγώνας για την ελευθερία. Αυτό είναι και το βαθύτερο νόημα του Εθνικού μας Ύμνου : 

Σε γνωρίζω από την κόψη

του σπαθιού την τρομερή,

σε γνωρίζω από την όψη

που με βια μετράει τη γη.

Απ’ τα κόκκαλα βγαλμένη

των Ελλήνων τα ιερά

και σαν πρώτ’ ανδρειομένη,

χαίρε ως χαίρε ελευθεριά.

Ελευθερία είναι διαρκής, ακατάπαυτος αγώνας για την ελευθερία. Δεν υπάρχει ελευθερία χωρίς τα εμπόδια για την ελευθερία. Αν εμβαθύνουμε στο νόημα του Ύμνου και τον συσχετίσουμε με την σημερινή κατάσταση στην πατρίδα μας και σε όλο τον κόσμο, θα αντιληφθούμε αυτό που οδήγησε στην σημερινή παθητική κατάσταση ανελευθερίας. Κι αυτό δεν είναι άλλο από την υλική ευμάρεια χάρις στις τεχνικές ευκολίες της σημερινής εποχής. Με τις τεχνικές ευκολίες ο αγώνας για την φυσική επιβίωση, δεν έχει την ίδια αξία που είχε πριν από αυτές, με φυσικό αποτέλεσμα να καμφθεί  το αγωνιστικό πνεύμα που ήταν αναγκαίο για τον αγώνα του ανθρώπου με τα φυσικά εμπόδια.

Υπάρχει όμως και μια άλλη πλευρά, ίσως πιο ουσιώδης με την εξωτερική πλευρά του αγώνα για την ελευθερία από τα εξωτερικά εμπόδια. Είναι ο αγώνας με τα εσωτερικά εμπόδια για την εσωτερική ελευθερία, όπως είναι τα διάφορα πάθη του ανθρώπου. Αυτό όμως δεν έγινε ακόμα αντιληπτό απ΄ τους πολλούς και δεν μπορεί να τους δημιουργήσει το αγωνιστικό πνεύμα για την ελευθερία, που είναι απαραίτητο, για να βγούμε από την σημερινή παθητική κατάσταση της ανελευθερίας.

Το παρακάτω ανέκδοτο από την παράδοση της Ανατολής δείχνει ότι ο αγώνας δείχνει την μία όψη του αγώνα για την ελευθερία, την εξωτερική. Ο άνθρωπος που ζητάει την ελευθερία δεν αντιλαμβάνεται τα εσωτερικά εμπόδια της ελευθερίας.. Κι αφού δεν τα αντιλαμβάνεται ο ίδιος ούτε κανείς άλλος μπορεί να του χαρίσει την επίγνωση, που πρέπει να έχει ο ίδιος. Έτσι γι΄ αυτόν .η ελευθερία είναι ελευθερία από τα εξωτερικά εμπόδια , όπως συμβαίνει με τους πολλούς όχι μόνο στην Ανατολή, αλλά σε όλον τον κόσμο.  Η βαθύτερη έννοια της ελευθερίας ως ελευθερίας από τα εσωτερικά εμπόδια δεν είναι αίτημα των πολλών. Στην Ορθόδοξη Παράδοση, πιστεύομε , ότι προϋπόθεση της εσωτερικής ελευθερίας είναι η επίγνωση της αμαρτωλότητάς μας. Ο κόσμος όμως δεν δίνει σημασία στην ελευθερία από τα εσωτερικά εμπόδια, τα οποία αγνοεί, αλλά προσέχει μόνο στην ελευθερία από τα εξωτερικά εμπόδια.

Παραθέτουμε ένα ανέκδοτο από την βουδιστική παράδοση της Ανατολής που μιλάει για κάποιον που πηγαίνει σε έναν σοφό ερημίτη και του ζητεί να τον ελευθερώσει.

-Θα σε ελευθερώσω, του λέει ο ερημίτης, αν μου πεις, ποιος σε σκλαβώνει. Ο άνθρωπος δυσκολευόταν να βρει ποιος τον σκλαβώνει και ο ερημίτης του είπε να σκεφτεί λίγες μέρες και να ξαναπάει.

Ο άνθρωπος έφυγε και γύρισε, όπως του είπε ο ερημίτης, μετά από μία εβδομάδα.

-Ποιος σε σκλαβώνει;, τον ρωτάει ο ερημίτης

-Κανένας δε με σκλαβώνει, είπε.

-Αφού δεν σε σκλαβώνει κανένας, ,πάει να πει ότι σε ελευθέρωσα. Πήγαινε.

ΚΙ ο άνθρωπος έφυγε με το ίδιο βάρος που ένιωθε μέσα του να τον βασανίζει, όπως και πριν.

Ο ΙΗΣΟΥΣ ΣΥΜΒΑΔΙΖΕΙ ΣΤΗΝ ΑΠΟΘΑΡΡΥΝΣΗ *

Του Μόσχου Λαγκουβάρδου

Ο Ιησούς συμβαδίζει στην αποθάρρυνση*. Αυτό σημαίνει ότι όταν πλησιάζουμε τον Ιησού, η ειρήνη του γίνεται και δική μας ειρήνη. Ο Ιησούς λέει ο Ησαϊας τις νόσους μας εβάστασε. Με ψυχολογικούς όρους αυτό θα το λέγαμε ότι ο Ιησούς σηκώνει το βάρος του ανεξέλεγκτου ασυνειδήτου μας. Μας δίνει έτσι ένα παράδειγμα, γίνεται το πρότυπο, με το οποίο θα πλησιάζουμε ο ένας τον άλλον. Όταν δύο άνθρωποι πλησιάζουν ο ένας τον άλλον, γίνονται φίλοι, εραστές ή επικοινωνούν απλώς, ,τότε ο ένας μετέχει στο ασυνείδητο του άλλου και δύο πράγματα συμβαίνουν. Ή συμβαδίζει ο ένας με τον άλλον όπως ο Ιησούς συμβαδίζει με την αποθάρρυνσή μας και μας μεταδίδει την ειρήνη του ή δεν συμβαδίζουν ο ένας με τον άλλον και κατά το κοινώς λεγόμενο , ο ένας «τρώει το ασυνείδητο του άλλου στη μάπα».

Πιο απλά: Ο Ιησούς αντλεί απ΄ την καρδιά του την ειρήνη του και την μεταδίδει στους άλλους, για να μπορούν να μετέχουν κι οι άλλοι σ’ αυτήν και να ξεκουράζονται απ΄ τα ασήκωτα βάρη τους. Αυτό σημαίνει «βαστάει τας νόσους μας». Αυτός που ακολουθεί το Χριστό, ζει όπως ο Χριστός, δηλαδή αντλεί απ΄ την καρδιά του την ειρήνη, στην οποία μετέχει κι ο άλλος που επικοινωνεί μαζί του και νιώθει ότι κάποιος σηκώνει κάτι απ΄ τα ασήκωτα βάρη του και τον ξεκουράζει.

Είναι ένα αίσθημα που εύκολα το νιώθουμε όλοι μας. Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη ικανότητα για να νιώσουμε πότε ξεκουραζόμαστε κοντά σε κάποιον και πότε κοντά σε κάποιον άλλον νιώθουμε ανυπόφορη κούραση. Εξαρτάται αν αυτός με τον οποίο επικοινωνούμε αντλεί απ’ την καρδιά του την ειρήνη ή μεταδίδει στους άλλους τα περιεχόμενα του ανεξέλεγκτου αρνητικού ασυνειδήτου του. Το αίσθημα αυτό της ειρήνης το νιώθουμε με κάποια μορφή του ωραίου, ανάλογα με την προτίμησή μας, άλλοτε το νιώθουμε σαν ξεκούραση, άλλοτε σαν ησυχία, άλλοτε σαν γλυκύτητα, κι άλλοτε σαν ψυχική ανάταση!

*Ρενέ Ζιράρ, Κεκρυμμένα από καταβολής, Εκδ.Μαρή