Η μελαγχολία του σωσία

Μ.Ε.Λαγκουβάρδου

«Ουκ εσμέν νυκτός ουδέ σκότους. Άρα ουν μη καθεύδωμεν,
ως οι λοιποί, αλλά γρηγορώμεν και νήφωμεν» (Θεσ. Α’, 1-10)

Το δίλημμα να γίνεις αυτό που είσαι, ο εαυτός σου ή να γίνεις ένας σωσίας, βασανίζει όλους τους ανθρώπους ιδίως τους νέους. Ο σωσίας είναι ο τύπος που προσπαθεί να ξεχάσει τον εαυτό του. Είναι δηλαδή το αντίθετο του ομηρικού Οδυσσέα, που προσπαθεί να θυμάται τον εαυτό του και την πατρίδα του.
Ο σωσίας δεν θέλει να θυμάται, σαν τους συντρόφους του Οδυσσέα που χάθηκαν επειδή δεν θυμούνταν την πατρίδα τους. «Οι νήπιοι, χάθηκαν», γράφει ο Όμηρος. Ο σωσίας είναι ένα μυθικός Προκρούστης του εαυτού του.
Στην ερμηνεία των ρόλων στο θέατρο υπάρχουν δύο τεχνοτροπίες. Στη μια ο ερμηνευτής προσπαθεί να εκφράσει τον εαυτό του μέσα απ΄ το ρόλο του. Στην άλλη ο ερμηνευτής προσπαθεί να ξεχάσει τον εαυτό του στο ρόλο του, να γίνει ένας σωσίας.
Τη μουσική, είπε κάποτε ο Θεοδωράκης, δεν τη γράφουμε για να ξεχάσουμε, αλλά για να θυμηθούμε. Η εποχή τώρα προσπαθεί να αποκοιμίσει του νέους, για να ξεχάσουν την πατρίδα τους, τη γλώσσα τους, τον πολιτισμό τους, με ένα λόγο, τον εαυτό τους.
Η αλλαγή ενός ανθρώπου, για να γίνει ίδιος κι απαράλλαχτος με τους άλλους, όπως ένας σωσίας , είναι οδυνηρή. Πρέπει να τσακίσει τον εαυτό του. Η σκηνή που παραθέτουμε απ΄ το βιβλίο « Ο σωσίας» του Ντοστογιέφσκι, αναφέρεται επάνω στο θέμα αυτό.
Είναι η σκηνή που ο σωσίας, ο Γκολιάτκιν , ακούει τις συμβουλές του γιατρού του. «Πρέπει ν΄ ακολουθήσετε τη συνταγή μου. Σας εξήγησα πως η κούρα σας συνίσταται στο ν’ αλλάξετε συνήθειες... Οι διασκεδάσεις οι πιο διαφορετικές, λόγου χάρη...να συχνάζετε στους φίλους σας, να ‘χετε σχέσεις... δεν πρέπει ν’ αποφεύγετε τόσο πολύ το κρασί... και να πηγαίνετε συχνά μ΄ εύθυμη παρέα.
Ο κύριος Γκολιάτκιν, που χαμογελούσε πάντοτε, παρατηρεί αμέσως πως έχει τη γνώμη, ότι μοιάζει μ΄ όλο τον κόσμο, πως γλεντάει κι αυτός όπως όλος ο κόσμος... , πως μπορεί, δίχως αμφιβολία, να πάει σ΄ένα θέατρο, πως έχει τον τρόπο του όπως όλος ο κόσμος, ,πως όλη τη μέρα είναι στο γραφείο του και το βράδι σπίτι... πως μοιάζει μ΄ όλο τον κόσμο.
Χμ... όχι, δεν πρόκειται γι΄ αυτό....δεν ήθελα να πω αυτό... Κείνο που θέλω να μάθω είναι αν σας αρέσει η εύθυμη συντροφιά, αν περνάτε χαρούμενα τον καιρό σας.. Ας καθορίσουμε τα πράγματα... Είστε ακόμα μελαγχολικός ή είστε εύθυμος; Είπα πως πρέπει ν΄ αλλάξετε πέρα για πέρα τον τρόπο ζωής. Πρέπει , ίσαμε ένα σημείο, να τσακίσετε το χαρακτήρα σας...»
Το συμπέρασμα που βγαίνει απ΄ το «Σωσία» ου Ντοστογιέφσκι είναι ότι κανείς δεν γίνεται με τη θέλησή του σωσίας, καραγκιόζης, όπως θα λέγαμε εμείς. Καθένας δίνει τη μάχη του και ηττάται. Ένας άνθρωπος που δεν έχει δικό του χαρακτήρα, δική του προσωπικότητα, είναι ένας ανύπαρκτος άνθρωπος ή ένας εξόριστος σε ξένο τόπο, όπου κανείς δεν τον γνωρίζει όπως είναι ούτε κι ο ίδιος γνωρίζει τον εαυτό του..
Ο σωσίας είναι ένας ρόλος, που υποδύεται κανείς και αποξενώνεται από όλους. Για να υπάρξει αρνήθηκε τον εαυτό του. Η δυστυχία του σωσία είναι ένα παράδειγμα του πώς γίνεται κανείς όταν δεν αγωνίζεται να είναι αληθινός και υποδύεται διαφόρους ρόλους για χάρη κάποιας απολαβής. Με τις προϋποθέσεις αυτές , ένας σωσίας ποτέ δεν είναι ευτυχισμένος, αφού ποτέ δεν είναι ο εαυτός του.
Υποφέρω, γράφει ο Απόστολος Παύλος στους Κολασσαείς, ώσπου να αποκτήσετε επίγνωση του αληθινού σας εαυτού. Πώς μπορούμε να αποκτήσουμε επίγνωση του αληθινού μας εαυτού;
«Πρώτον προσέχετε εαυτοίς από της ζύμης των Φαρισαίων, ήτις εστιν υπόκρισις», λέγει ο Κύριος.