"Η καρδιά μας είν’ καλή"

Του Μόσχου Εμμανουήλ Λαγκουβάρδου

Μια παροιμία του ορθόδοξου λαού μας λέει "Η καρδιά μας είν’ καλή". Τί εννοεί άραγε;

Ένας επιστήμων θα ερμηνεύσει τα λόγια αυτά κατά την επιστήμη του. Η καλή καρδιά είναι η φυσιολογική καρδιά. Ένας ηθικολόγος θα δώσει τη δική του ερμηνεία με το κριτήριο του καλού και του κακού. Καλή καρδιά για τον ηθικολόγο είναι η καρδιά του ηθικού ανθρώπου. Για τους θρησκευομένους οποιασδήποτε θρησκείας καλή καρδιά είναι η καρδιά του πιστού στη θρησκεία του, αυτού που ακολουθεί τον ηθικό νόμο της θρησκείας του.

Όλοι αυτοί που ερμηνεύουν την "καλή καρδιά" δεν μιλούν από την εμπειρία τους, αλλά από τις γνώσεις τους, με εξαίρεση τον επιστήμονα, ο οποίος εκτός από τις γνώσεις περί του υγιούς μυοκαρδίου ενδεχομένως να χρησιμοποιεί και την προσωπική του εμπειρία περί της φυσιολογικής καρδιάς.

Αν η Ορθοδοξία αντικαθιστούσε την εμπειρία των αγίων με τις γνώσεις θα ήταν και η Ορθοδοξία θρησκεία. Αλλά η Ορθοδοξία δεν είναι θρησκεία. Μοιάζει πιο πολύ με την ιατρική επιστήμη. Η Ορθοδοξία είναι θεραπεία. Η παροιμία του ορθόδοξου λαού μας "Η καρδιά μας είν’ καλή" δεν είναι γνώση, αλλά εμπειρία. Αν δεν έχεις "καλή καρδιά" δεν ξέρεις τί είναι καλή καρδιά. Δεν αντικαθίσταται η εμπειρία από τη γνώση. Η Ορθοδοξία είναι θεραπεία. Ο θεραπευτής είναι ήδη θεραπευμένος. Η διδασκαλία δίνεται από τον θεραπευμένο στον μαθητή. Με αυτήν την έννοια η Ορθοδοξία είναι μυστική διδασκαλία. Μεταδίδεται από την Εκκλησία των θεραπευμένων στους υπό θεραπείαν πιστούς. Αν οι θεραπευμένοι δεν είναι στην πραγματικότητα θεραπευμένοι, αλλά απλώς κατέχουν γνώσεις για τη θεραπεία η Ορθοδοξία χάνει την ουσία της και γίνεται μια θρησκεία όπως όλες οι θρησκείες.

Η παροιμία "Η καρδιά μας είν’ καλή" σημαίνει ότι η καρδιά μας είναι καθαρή, με την έννοια της καθαρότητας που περιγράφει ο Προφήτης στοn 50ό ψαλμό του, "Καρδίαν καθαράν κτίσον εν εμοί ο Θεός και πνεύμα ευθές εγκαίνισον εν τοις εγκάτοις μου".

Ακούμε συχνά τα λόγια "καλή καρδιά" , που λέγονται σαν ευχή. Εννοούν την καρδιά που δεν κρατάει κακία, που γρήγορα συγχωρεί; Ο κυρ Άγγελος, ο πταισματοδίκης της Βεροίας, δεν χρησιμοποιούσε τα λόγια "H καρδιά μας είν’ καλή" με την έννοια της ανεξικακίας. Πέρασαν μερικές δεκαετίες από τότε που συνυπηρετούσαμε στη Βέροια, εκείνος είχε γεράσει στην υπηρεσία του κι εγώ τότε άρχιζα. Δεν εμβάθυνα στα λόγια του, αλλά ήμουν βέβαιος ότι τα λόγια αυτά δεν σήμαιναν απλά τον καλοπροαίρετο, τον έντιμο, τον καλόκαρδο άνθρωπο. Είχαν άλλη σημασία, που μόνο ύστερα από μια ολόκληρη ζωή, μπόρεσα να μπω κάπως στο νόημά τους.

Ο λόγος που άργησα τόσο είναι ότι έψαχνα μέσα στα βιβλία, αντί να καταφύγω στους θεραπευμένους, στους γέροντες, στους πνευματικούς, που έχουν εμπειρία της νοεράς προσευχής.

Η νοερά προσευχή με την καθοδήγηση του έμπειρου σ΄ αυτήν πνευματικού θα μας διδάξει με την εμπειρία τί είναι η καθαρή καρδιά. Αυτός είναι ο λόγος, που οι άγιοι λένε ότι δεν εξαρτάται από μας η ποιότητα της νοεράς προσευχής, αλλά μόνο η ποσότητα.

Οι Πατέρες της Εκκλησίας δεν εννοούν καθαρή καρδιά την καρδιά του καλού, του ηθικού, του έντιμου, του ανθρώπου με τους καλούς λογισμούς. Η καρδιά ακόμα κι αν έχει μόνο καλούς λογισμούς δεν είναι καθαρή. Υπάρχει, λοιπόν, καθαρή καρδιά, όπως την εννοούν οι Πατέρες της Εκκλησίας; Μόνο αυτός που έχει θεραπευτεί από την ακάθαρτη καρδιά μπορεί να το πει.

Η καθαρή καρδιά κατά τους Πατέρες είναι το Α και το Ω της νοεράς προσευχής, αλλά και η νοερά προσευχή είναι το Α και το Ω της καθαρής καρδιάς. Η καθαρότητα της καρδιάς και η νοερά προσευχή είναι η αιτία και το αποτέλεσμα της μιας για την άλλη. Με την καθαρότητα της καρδιάς φτάνουμε στη νοερά προσευχή και με τη νοερά προσευχή φτάνουμε στην καθαρή καρδιά.

Μια φορά ήρθε στο γραφείο μου ένας κληρικός με πτυχίο θεολογίας, νυν επίσκοπος, που ξεκίνησε από τα κατηχητικά σχολεία. Είδε που κρατούσα στο χέρι μου το κομποσχοίνι και μου είπε, "με το κομποσχοινάκι σας θα σώσετε τον κόσμο";

"Σήμερα στην Ελλάδα η Εκκλησία περνάει μια κρίσι. Γιατί;Διότι μετά τον πόλεμο του ’40 πήγαν τα Ελληνόπουλα στα Κατηχητικά Σχολεία του Νεοελληνισμού και εκεί έμαθαν τους ευσεβισμούς, έμαθαν την νέα ερμηνεία της Αγίας Γραφής Προτεσταντικού τύπου, την νέα ερμηνεία των δογμάτων, τη νέα Ορθοδοξία κλπ... και γέμισαν ηθικολογία και πουριτανισμό. Καί βέβαια αυτά τα έμαθαν ως συνθήματα. Και ποιος ξέρει πόσοι από σας περάσατε από τέτοια Κατηχητικά σχολεία. Γεμάτα συνθήματα και τραγουδάκια. Με τραγούδια δηλαδή "Ω Χριστέ μας, Ω Χριστέ μας....", τους έμαθαν Ορθοδοξία. Μετά όμως τί συνέβη;' Όσοι πήγαν σε τέτοια Κατηχητικά σχολεία, τί έπαθαν; Κλονίστηκε η πίστις τους, διότι δεν είχε θεμέλιο και τους έμεινε ο πουριτανισμός." (π. Ιωάννου Ρωμανίδου, Πατερική Θεολογία, Εκδόσεις Παρακαταθήκη).