H μυστική ζωή της Ορθοδοξίας

του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου
Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου κ. Ιεροθέου

από το βιβλίο του «Όσοι Πιστοί»,
Εκδόσεις Ι.Μ. Γενεθλίου της Θεοτόκου (Λιβαδειά), 1996


Εκκλησία και Ορθοδοξία ταυτίζονται. Η Εκκλησία είναι Ορθόδοξη και η Ορθοδοξία είναι η μόνη Εκκλησία. Η Εκκλησία είναι το Σώμα του Χρίστου. Σε αυτό το ευλογημένο Σώμα υπάρχει το Πανάγιο Πνεύμα πού σαν ψυχή το ζωοποιεί. Το Άγιο Πνεύμα κατευθύνει την Εκκλησία «εις πάσαν την αλήθειαν». Άρα μέσα στην Εκκλησία φυλάσσεται η αλήθεια, όπως την αποκάλυψε ο Χριστός, την παρέλαβαν οι Απόστολοι, την διαφύλαξαν οι άγιοι Πατέρες και την ομολόγησαν οι ένδοξοι Μάρτυρες. Επειδή, λοιπόν, ένα είναι το Σώμα του Χριστού και μία είναι η αλήθεια, γι΄ αυτό λέμε ότι Εκκλησία και Ορθοδοξία ταυτίζονται.


Επειδή ένα είναι το Σώμα του Χριστού, γι΄ αυτό δεν υπάρχουν πολλές Εκκλησίες, αλλά μία. Το λέμε στο Σύμβολο της Πίστεως. «Πιστεύω... εις μίαν, αγίαν, καθολικήν και αποστολικήν Εκκλησίαν». Αν ισχυρισθούμε ότι υπάρχουν πολλές Εκκλησίες, διαπράττουμε μεγάλο σφάλμα, βλασφημούμε την Κεφαλή της Εκκλησίας, τον Χριστό. Δεν μπορούμε, επομένως, να λέμε η Καθολική Εκκλησία ή η Προτεσταντική Εκκλησία, αλλά ο Παπισμός και ο Προτεσταντισμός. Ούτε μπορούμε να μιλάμε για ένωση των Εκκλησιών. Αφού υπάρχει η μία Εκκλησία, απομένει όσοι απομακρύνθηκαν από αυτήν να επιστρέψουν.


Αυτό σημαίνει ότι μία είναι η αλήθεια την οποία αποκάλυψε ο Χριστός και στην οποία μας καθοδηγεί το Πανάγιο Πνεύμα. Στις ήμερες μας γίνεται προσπάθεια να ξεχάσουμε τον θησαυρό πού κατέχουμε και να παραδεχθούμε ότι όλοι οι Χριστιανοί από κοινού ψάχνουμε να βρούμε την αλήθεια. Αυτό είναι μεγάλη αμαρτία, γιατί είναι σαν να πιστεύουμε ότι πέθανε το πραγματικό Σώμα του Χρίστου και ότι απέτυχε το Πανάγιο Πνεύμα στο να καθοδηγή την Εκκλησία «εις πάσαν την αλήθειαν», όπως είπε ο Χριστός. Η πραγματικότητα είναι ότι υπάρχει η Εκκλησία και αυτή είναι η Ορθόδοξη και ακόμη περιμένουμε τους πεπλανημένους και αιρετικούς να επιστρέψουν σε αυτήν και να παραδεχθούν την αλήθεια, όπως μας την παρέδωσαν οι Πατέρες μας.


Είναι ανάγκη, όμως, να τονισθή ότι και εμείς πρέπει να αρχίσουμε να εκτιμούμε τον μεγάλο θησαυρό, πού αν και κατέχουμε, εν τούτοις όμως αγνοούμε. Τότε θα κατορθώσουμε να λύσουμε όλα τα προβλήματα, πού μας απασχολούν σωστά και θα εκδιώξουμε το άγχος, πού το γέννησαν και το ζουν εκείνοι πού έφυγαν από την αλήθεια και έχασαν την ζωή.


* * *


Ο Ναθαναήλ εξεπλάγει επειδή ο Κύριος απεκάλυψε το άδολο της καρδίας του και τον τόπο όπου βρισκόταν. Απαντώντας ο Κύριος στην ερώτησή του προσφέρει μια καινούργια αποκάλυψη: «απ’ άρτι όψεσθε τον ουρανόν ανεωγότα και τους αγγέλους του Θεού αναβαίνοντας και καταβαίνοντας επί τον υιόν του ανθρώπου» (Ιω. α’ 52) Απόδοση στα Νεοελληνικά «Σας διαβεβαιώνω πως πολύ γρήγορα θα δείτε ανοιγμένο τον ουρανό και τους αγγέλους του Θεού να ανεβαίνουν και να κατεβαίνουν στον Υιό του ανθρώπου». Αυτό μας δίδει την αφορμή να κάνουμε ένα μικρό σχολιασμό και να παρουσιάσουμε πολύ σύντομα το μεγαλείο της Ορθοδοξίας, που είναι το ένα και μοναδικό Σώμα του Χριστού.


Προφανώς με τη απάντησή Του αυτή ο Κύριος θέλει να τονίσει την μεγάλη αλήθεια ότι ο Ιησούς, ως Υιός του Θεού, είναι η μεγαλύτερη και κατ’ εξοχήν αποκάλυψη του Θεού στον άνθρωπο. Πράγματι οι μαθηταί Του και γενικά οι άγιοι αξιώθηκαν να δουν πολλές φορές το άνοιγμα των ουρανών και την δόξα του Θεανθρώπου Ιησού. Αυτό έγινε προ της Πεντηκοστής, αλλά και μετά την Πεντηκοστή. Ακόμη και ο Πρωτομάρτυς Στέφανος στο Συνέδριο ομολόγησε «Θεωρώ τους ουρανούς ανεωγμένους και τον υιόν του ανθρώπου εκ δεξιών του Θεού εστώτα» (Πραξ. ζ’ 56).


Αλλά ξέρουμε καλά από την εμπειρία όλων των αγίων ότι η θέα της δόξης του Θεανθρώπου γίνεται δια της θεώσεως του ανθρώπου δηλαδή δια της εσωτερικής μεταμορφώσεως και επομένως δεν είναι μια απλή θεωρία με τα σωματικά μάτια. Επάνω στο Θαβώριο Όρος όπως λέγει ο άγιος Γρηγόριος ό Παλαμάς, «μετασκευάζονται οι οφθαλμοί των Αποστόλων τη δυνάμει του θείου Πνεύματος» και αξιώνονται να δουν την δόξα του Χριστού. Και ο Προφήτης Ηλίας «ουκ αισθητώς εκείνος είδεν» τον άσαρκο Λόγο, δηλαδή τον Χριστό, αφού το πρόσωπό του ήταν κεκαλυμμένο με την μηλωτή. Άρα δια της εσωτερικής καθάρσεως και με τους αισθητούς οφθαλμούς, που μεταμορφώνονται από το Άγιον Πνεύμα, βλέπει κανείς την δόξα του Χριστού, όπως άλλωστε και ο Ίδιος απεκάλυψε: «Μακάριοι οι καθαροί τη καρδία ότι αυτοί τον Θεόν όψονται» (Ματθ. ε’ 8).


Αυτά δείχνουν ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της Ορθοδοξίας, το ότι η Ορθοδοξία είναι μυστική, δηλαδή όλη η θεολογία και η ζωής της είναι μυστική. Όταν λέμε μυστική ζωή δεν εννοούμε την ύπαρξη διαφόρων «μυστικών» ή μια αφηρημένη και άγνωστη ζωή, δεν υπονοούμε ακόμη τον μυστικισμό ό όποιος συνδέεται με πλατωνικές απόψεις για την επάνοδο της ψυχής στον κόσμο των ιδεών, αλλά την ζωή εκείνη πού κινείται πέρα από την επιφάνεια, πέρα από αυτά που βλέπουμε. Αυτό φαίνεται καθαρά σε τρία σημεία.


Πρώτον. Η Ορθοδοξία χωρίς να παραγνωρίζει την λογική κινείται πέρα απ’ αυτή. Ο άνθρωπος λέμε συνήθως ότι είναι λογικό ον. Αυτό είναι σωστό κυρίως γιατί ο άνθρωπος πλάστηκε «κατ’ εικόνα» του Λόγου, του Δευτέρου προσώπου της Αγίας Τριάδος. Η Ορθοδοξία δεν παραθεωρεί την λογική του ανθρώπου, αλλά και δεν την απολυτοποιεί. Γνωρίζει ότι η λογική λειτουργία είναι μια από τις λειτουργίες της ψυχής, αφού η ψυχή είναι ενιαία και πολυδύναμη. Εκτός από την λογική υπάρχουν και άλλες ενέργειες όπως η επιθυμία, ο νους, η βούληση, η φαντασία κλπ. Αυτό το γνωρίζει και η σύγχρονη ψυχολογία που διαπιστώνει την ύπαρξη του υποσυνειδήτου, στο οποίο υπάρχουν πράγματα που δεν έχουν αξιολογηθεί από την λογική. Έτσι λοιπόν η Ορθοδοξία είχε ανέκαθεν στραμμένη την προσοχή της σ’ αυτόν τον μυστικό και κεκρυμμένο θησαυρό που λέγεται καρδιά και είναι το κέντρο όλου του πνευματικού κόσμου και αυτήν επιδιώκει να καθαρίσει και να ελευθερώσει. Ο Προφήτης Δαβίδ ψάλλει: «καρδίαν καθαράν κτίσον εν εμοί ο Θεός». Η καρδιά ζει την κοινωνία με τον Θεό και η λογική διατυπώνει τις εμπειρίες της. Όταν όμως ο άνθρωπος θέλει να τα καταλαβαίνει όλα με την λογική του, τότε παύει να είναι ορθόδοξος. Γίνεται σχολαστικός, δηλαδή αιρετικός.


Δεύτερον. Η Ορθοδοξία χωρίς να παραγνωρίζει τις σωματικές αισθήσεις, κινείται πέρα από αυτές. Ο άνθρωπος αποτελείται από σώμα και ψυχή. Όπως το σώμα έχει αισθήσεις το ίδιο έχει και η ψυχή. Είναι οι λεγόμενες νοερές ή πνευματικές αισθήσεις. Με την μυστηριακή ορθόδοξη ζωή οι σωματικές αισθήσεις μεταμορφώνονται, δηλαδή γίνονται αισθήσεις του Σώματος του Χριστού. Συγχρόνως αναπτύσσονται οι νοερές εσωτερικές αισθήσεις. Οι άγιοι Πατέρες λένε ότι το αληθινό στοιχείο της αναγεννήσεως του ανθρώπου είναι η ανάπτυξη των νοερών αισθήσεων. Π.χ. ο άγιος Ισαάκ μας λέγει ότι «η ζωή εν Θεώ, κατάπτωσις των αισθήσεων εστίν. Ότε δε ζήσει η καρδία, καταπίπτουσιν οι αισθήσεις. Η ανάστασις των αισθήσεων, εστίν νέκρωσις καρδίας».


Πέρα από την προσπάθεια για την ανακάλυψη αυτών των ψυχικών, πνευματικών αισθήσεων πρέπει να καταλαβαίνουμε μέσα στην λατρεία και την γλώσσα των συμβόλων. Το άναμμα του κεριού, η καύση της κανδήλας, το κερί προ του Ευαγγελίου, ο τρόπος της ευλογίας θέλουν να δείξουν κάτι εσωτερικό. Επίσης η Ορθοδοξία με την εικόνα της, της οποίας την αναστήλωση εορτάζουμε σήμερα, δεν θέλει απλώς να στολίσει τους Ναούς ή να ικανοποιήσει την όραση, αλλά να μεταδώσει άλλες εμπειρίες στον προσευχόμενο Χριστιανό. Στην Ορθόδοξη αγιογραφία φαίνεται η μεταμόρφωση της ανθρωπίνης φύσεως και του κόσμου, η έκχυση του Θαβωρίου Φωτός πάνω στο ανθρώπινο σώμα, η μεγάλη αγάπη και φιλανθρωπία του Θεού, η αγάπη των αγίων στο Θεό και όλα τα εσωτερικά βιώματά τους. Είναι παρατηρημένο ότι όταν ο άνθρωπος ξέρει να βλέπει τις εικόνες, μεταμορφώνεται. Και όσο μεταμορφώνεται τόσο μπορεί να εκτιμήσει την μεγάλη αξία της Ορθόδοξης αγιογραφίας.


Τρίτον. Η Ορθοδοξία χωρίς να παραθεωρεί τα φαινόμενα, κινείται πέρα από αυτά. Ο Ορθόδοξος Χριστιανός δεν βλέπει ή δεν επηρεάζεται από τα εξωτερικά πράγματα, αλλά βλέπει την Πρόνοια του Θεού, που βρίσκεται κάτω από όλα τα ιστορικά και φυσικά γεγονότα. Αυτό γίνεται δια της εσωτερικής μεταμορφώσεως. Συνήθως εμείς, όντας ακάθαρτοι, αγνοούμε το θέλημα του Θεού και αποδίδουμε σ’ Αυτόν όλα τα πάθη μας και τους στοχασμούς μας με αποτέλεσμα να παλεύουμε με τον Θεό! Οι ορθόδοξοι σταυρώνουν όλα αυτά τα φαινόμενα. Ο άγιος Μάξιμος λέγει κάπου ότι «τα φαινόμενα πάντα δείται σταυρού… και τα νοούμενα χρήζει ταφής» και τότε ανασταίνεται ο εν ημίν λόγος και έρχεται η σωτηρία. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να σταυρώνουμε καθημερινά κάθε σχέση με τα αισθητά, την αμεσότητα και να επιδιώκουμε την ελευθέρωση του νου από την θανατηφόρο ενέργεια των εξωτερικών ερεθισμάτων. Σταυρωμένοι μπορούμε να γνωρίσουμε το μακάριο πνεύμα της Ορθοδοξίας μας και να δούμε την δόξα του Χριστού.


Απαιτείται προσωπικός αγώνας για να μπορέσουμε να βιώσουμε την μυστική αύτη ζωή της Εκκλησίας. Απαιτείται αγώνας εναντίον της αμαρτίας, κάθαρση των αισθήσεων, υπακοή σε πνευματικό πατέρα και τότε θα γνωρίσουμε αυτή την μυστική ζωή της Εκκλησίας, πού, δυστυχώς, είναι άγνωστη σε πολλούς Ορθοδόξους. Τότε τα ακατάληπτα γίνονται γνωστά και όσα φαίνονται πολύ μπερδεμένα, είναι πολύ απλά.


Τελευταία ανανέωση ( 21.02.10 )