Κοινωνίες των ανθρώπων

Του Μόσχου Εμμανουήλ Λαγκουβάρδου

Η ανθρώπινη ευφυία αντί να αυξάνει με την τεχνική εξέλιξη και τον λεγόμενο τεχνικό πολιτισμό φαίνεται ότι μειώνεται αισθητά. Ο μέσος άνθρωπος είναι λιγότερο ευφυής από τον μέσο άνθρωπο άλλων εποχών για πολλούς λόγους.

Το ερώτημα είναι αν εκείνο που προέχει είναι το μέγεθος της ευφυίας ενός ανθρώπου ή η ποιότητά της. Το ίδιο ερώτημα τίθεται για τις κοινωνίες των ανθρώπων επίσης. Είναι ευφυέστερη η σημερινή κοινωνία από τις κοινωνίες του παρελθόντος;

Ένας ποιητής, ο Τόμας Έλιοτ, είπε πως σήμερα ο άνθρωπος πλούτισε σε γνώσεις και πληροφορίες, αλλά έγινε φτωχός σε Γνώση και σε ανώτερη ευφυία. Στην εποχή μας, είπε, μας αρπάζουν την ψυχή με υλικά ανταλλάγματα.

Ρώτησα κάποιον νέο, ποιος πιστεύει ότι είναι ηλίθιος ο αγαθός άνθρωπος ή ο πονηρός και μου απάντησε χωρίς να σκεφθεί, ότι ηλίθιος είναι ο αγαθός, ενώ ο πονηρός ή αλλιώς καπάτσος είναι έξυπνος. Δηλαδή η αγαθότητα είναι ηλιθιότητα, ενώ η πονηρία ή αλλιώς καπατσοσύνη είναι ευφυία.


Όταν έφυγα απ΄ το χωριό κι ήρθα στην πόλη, στις πρώτες τάξεις του γυμνασίου , φτωχό χωριατάκι, πίστευα πως όλοι οι άνθρωποι είναι ή τουλάχιστον πρέπει να είναι ειλικρινείς και να αγαπούν αληθινά το Θεό και τον πλησίον.

Στην πόλη δεν συνάντησα πολλούς που να συμμερίζονται την πίστη μου αυτή, σχεδόν κανέναν. Στο γυμνάσιο οι καθηγητές διέκριναν βέβαια τους αρχαίους φιλοσόφους τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη και τη μόρφωση, αλλά θεωρούσαν ότι η μόρφωση χρησιμεύει για να ξεχωρίζεις από τους άλλους που δεν έλαβαν την ίδια μόρφωση και όχι για να ζεις με αυτή.

Η άποψη αυτή δημιουργούσε μέσα μου μια ρήξη και μια πληγή που μεγάλωσε ακόμα περισσότερο στο πανεπιστήμιο, όταν νιώθαμε , ιδίως εμείς που καταγόμαστε από χωριά, την περιφρόνηση ενός περίγυρου που μας ήταν εντελώς άγνωστος και στον οποίο ήταν αδύνατο να εισχωρήσουμε, ακόμα κι αν δεν αρνούμαστε να εγκολπωθούμε τις ιδέες τους. Πόσο μάλλον αν μέναμε πιστοί στα όσα μας δίδαξαν
η οικογένεια, το σχολείο και η Εκκλησία.

Οι καθηγητές μας , σπουδαγμένοι στα πανεπιστήμια της Ευρώπης και της Αμερικής ήταν φανερό ότι υπερεκτιμούσαν τις γνώσεις και τις πληροφορίες. Αργότερα έμαθα ότι αυτή η στάση τους εξέφραζε τη θετικιστική φιλοσοφία του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης κατά την οποία , για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, ένα σύνολο ανθρώπων διακήρυττε ότι επιθυμεί να ζει χωρίς Θεό και χωρίς ηθικές βάσεις.

Η επιστημονική έρευνα και γενικά η κοινωνική ζωή δεν είχε πλέον ηθικά όρια. Στους δύο παγκοσμίους πολέμους η ανθρωπότητα υπέφερε και συνεχίζει να υποφέρει την πρωτόγνωρη βαρβαρότητα στην οποία οδηγεί η ιδέα ότι είναι περιττή η ηθικότητα, ότι φτάνει κάτι να εξυπηρετεί τους σκοπούς ενός κοινωνικού συνόλου, μιας επιστήμης, μιας συντεχνίας, ενός πολιτικού κόμματος, για να είναι θεμιτό!

Ο ι συμμαθητές μου διάβαζαν βιβλία για την πολιτική και την οικονομία, ενώ εμένα μου άρεσε η φιλοσοφία. Στις συζητήσεις που κάναμε είχα ως σημείο αναφοράς τη φιλοσοφία και την θεολογία. Όλοι οι φιλόσοφοι από την αρχαία εποχή μέχρι σήμερα και όλοι οι άγιοι πιστεύουν ότι η αλήθεια, η ειλικρίνεια, η καλή πίστη, η επιείκεια, η ευγένεια κ.α. είναι αρετές που διακρίνουν τον ευφυή και τον αξιοσημείωτο άνθρωπο. Οι αληθινοί φιλόσοφοι ( όχι αυτοί που χρησιμοποιούν τη φιλοσοφία για τη σκοπιμότητα) και οι άγιοι διδάσκουν , οι άγιοι και με το παράδειγμά τους, ότι εκείνο που προέχει είναι το πνεύμα, ότι δεν έχει σημασία πόσα γνωρίζει κανείς, αλλά πώς χρησιμοποιεί τα όσα γνωρίζει. Άρα το ήθος είναι αυτό που προέχει και όχι η σκοπιμότητα. Η σκοπιμότητα είναι υποκρισία. Λόγοι σκοπιμότητας σταύρωσαν το Χριστό. Μετά από δύο παγκοσμίους πολέμους που αιματοκύλισαν την ανθρωπότητα , θα έπρεπε να γνωρίζει καθένας από μας ότι η σκοπιμότητα δεν είναι ευφυία, αλλά ηλιθιότητα είτε είναι σκοπιμότητα πολιτική ή οικονομική ή θρησκευτική ή οποιασδήποτε άλλης μορφής

Ποια κοινωνία λοιπόν είναι έξυπνη και ποια είναι ηλίθια; Η κοινωνία των υποκριτών, των ψευτών, των κλεπτών και των καπάτσων ή η κοινωνία των απλών και ταπεινών ανθρώπων;

Η απάντηση βγαίνει μέσα από την ίδια τη ζωή, αν εμβαθύνει κανείς σ΄ αυτήν; Τι είναι εκείνο που δημιουργεί τις ενώσεις των ανθρώπων και τι είναι εκείνο που τις διαλύει; «Το ωραίο δημιουργεί τις ενώσεις» γράφει ο άγιος Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης. Το ίδιο μας βεβαιώνει η προσωπική εμπειρία μας, αλλά και οι παραδόσεις του Ελληνικού λαού. Αντιθέτως το άσχημο διαλύει τις κοινωνίες και προκαλεί πολλά δεινά στους ανθρώπους.


Παράδειγμα η παράδοση της Μονοβύζας από το Δέλφινο και από άλλα μέρη της Ηπείρου: « Ό,τι μεγάλο κακό έχει γίνει στον τόπο μας, το ΄καμε η Μονοβύζα. χώραις εξωλόθρεψε, βουνά εβούλιαξε, βράχους εγκρέμισε αλλού, και πολλά ποτάμια τους άλλαξε το ρέμα. Γι΄ αυτό ακόμα λεν, «από τον καιρό της Μονοβύζας», για κάθε παλαιό πράγμα και για κάθε μεγάλο κακό που έγινε.» (Ν.Γ. Πολίτη, Παραδόσεις).

Οι Έλληνες είμαστε μικρός αριθμητικά λαός, ο οποίος όμως χάρις στην ευφυία του και τις ψυχικές και πνευματικές του αξίες κατορθώνει να επιβιώνει και να δημιουργεί, ενώ αυτοκρατορίες μεγάλες κατέρρευσαν και λαοί χάθηκαν.

Είμαστε αριθμητικά μικρός λαός, αλλά πνευματικά οι Έλληνες είναι μεγάλη δύναμη. Εκείνο που μας δυσκολεύει αυτόν τον καιρό είναι η έλλειψη ενότητας μεταξύ μας. Στο ερώτημα, πώς φτάσαμε έως εδώ, η απάντηση είναι ότι ανταλλάξαμε τις αρετές με το χρήμα κι αφήσαμε το Άσχημο να διαλύσει την κοινωνία μας. Σχεδόν κανείς δεν εμπιστεύεται πια τον άλλον. Η Ορθοδοξία και η Ελληνική γλώσσα είναι οι μόνες συνεκτικές δυνάμεις του λαού, κι αυτές υφίστανται σφοδρό διωγμό τον οποίο ο Θεός επιτρέπει για να ξυπνήσει τους Έλληνες από τον λήθαργο και την παθητικότητα.