Οι φιλόσοφοι

Του Μόσχου Εμμ. Λαγκουβάρδου

Μια ιστορία του Γεωργιανού συγγραφέα Σουλκχάν- Σαμπά Ορμπελιάνι , του αποκαλουμένου «Πατέρα της Γεωργίας», λέει , ότι «κάποτε ζούσε ένας φιλόσοφος γνωστός για τη μόρφωση και τη σοφία του. Μια μέρα ο φιλόσοφος αυτός εγκατέλειψε την πόλη, έστησε τη σκηνή του στην έρημο, όπου σκεπτόταν και προσευχόταν μέσα στη μοναξιά και τη γαλήνη. Υπήρξαν ακόμα κι άλλοι έξι φιλόσοφοι πολύ μορφωμένοι, που ωστόσο δεν κατάφεραν να δώσουν τη σωστή έννοια σε μια λέξη και πήγαν να ζητήσουν τη γνώμη του ερημίτη».
Ποια ήταν η λέξη που δυσκολευόταν να εξηγήσουν την έννοιά της οι έξι φιλόσοφοι δεν το λέει η ιστορία. Μόνο υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε. Πιθανόν να ήταν η έννοια της πόλης, μια που ο φιλόσοφος πήγε να ζήσει στην έρημο, προφανώς γιατί η πόλη γι΄ αυτόν είχε χάσει κάθε έννοια. Πολλοί από μας θα θέλαμε να ξέρουμε πως είναι μια σωστή πόλη ή πώς είναι ένας σωστός πολίτης. Άλλοι πάλι θα ήθελαν να μάθουν πώς εγκαταλείπει κανείς μια πόλη που τον σκοτώνει και καταφεύγει στην έρημο ή στα βουνά.
Σίγουρα το αντιλεγόμενο σημείο των έξι φιλοσόφων ήταν η έννοια της πόλης ή της δημοκρατίας. Αν και εμένα προσωπικά θα με ενδιέφερε να ήταν η έννοια του δοκιμίου που γράφω τα τελευταία χρόνια, μια που κι αυτή αμφισβητούμενη είναι. Θα ήθελα να ξέρω τι πιστεύει ένας ερημίτης φιλόσοφος ότι είναι το δοκίμιο που γράφεται σε μια πόλη σαν τη Λάρισα π.χ. Το δοκίμιο ξεκίνησε απ΄ τον προφορικό λόγο, που ήθελε να πείσει τους ακροατές για κάποιο πράγμα. Αλλά ένας ερημίτης δεν νοιάζεται να πείσει κανέναν για τίποτα.
Τι είναι το δοκίμιο λοιπόν για έναν ερημίτη που ζει στην έρημο ; Δεν είναι λόγος με τον οποίο προσπαθείς να πείσεις κάποιους για κάτι. Δεν είναι κάποια αντικειμενική άποψη. Για μένα είναι μια αναζήτηση στην οποία δοκιμάζεις κάτι αν είναι αληθινό.
Γι’ αυτό και λέγεται δοκίμιο, απ΄ το ρήμα δοκιμάζω. Θα ήταν βαρετό να γράφεις αυτά που ξέρεις, όπως γράφει π.χ. ένας ειδικός ένα άρθρο ή μια μελέτη.
Αλλά ας δούμε τι έγινε με τη συνάντηση των έξι φιλοσόφων με τον ερημίτη. Ο Ορμπελιάνι λέει πως ο ερημίτης άκουσε την ερώτηση των έξι φιλοσόφων κι έμεινε βουβός. Τον ξαναρώτησαν. Στο τέλος ο μοναχικός τους αποκρίθηκε: «Ξοδέψατε τα πλούτη σας για να μιλάτε όμορφα κι εγώ παράτησα τα δικά μου και τον κόσμο για να μπορώ να σωπαίνω». Και μια και δεν κατάφεραν να του πάρουν άλλη λέξη, οι φιλόσοφοι έφυγαν σαστισμένοι.
Είναι φανερό από τα λόγια του ερημίτη ότι το σημείο το αντιλεγόμενο μεταξύ των έξι φιλοσόφων είναι η σωστή έννοια της πόλης. Ο ερημίτης με τη σιωπή του τους έδωσε ένα μάθημα για τη σωστή πολιτεία και για τον λαό τον πάντοτε προδομένο. Είναι καλύτερα να παρατήσεις τα πλούτη σου και τον κόσμο για να σωπαίνεις παρά να ξοδέψεις τα πλούτη σου για να μιλάς όμορφα και να εξαπατάς τον κόσμο.
Έτσι κι αλλιώς ο κόσμος είναι πάντοτε προδομένος από αυτούς που ξοδεύουν ολόκληρες περιουσίες για να μαθαίνουν να μιλάν όμορφα για να τον εξαπατούν.
Στην Ελληνική γλώσσα είναι καταγραμμένη όλη η σοφία του κόσμου. Για να ανανεώσουμε την κοινωνία μας πρέπει να εμβαθύνουμε στα νοήματα των λέξεων. Πρέπει να ξέρουμε π.χ. ποια είναι η σωστή έννοια του πολιτικού ή του πολιτικάντη ή του φιλοσόφου ή του σοφιστή, ώστε ο πολιτικός να είναι πολιτικός και ο φιλόσοφος να είναι φιλόσοφος. Πρέπει να ξέρουμε ότι πάνω από όλα είναι ο Κύριος Ιησούς και οι αρχές της Διδασκαλίας Του, οι αρχές του πολιτισμού και πως ό,τι αντιβαίνει στις αρχές αυτές δεν ισχύει και δεν δεσμεύει κανέναν. Η έννοια της πόλης, του πολίτη, του πολιτικού ή της πολιτείας πρέπει να συμφωνεί με τις αρχές του πολιτισμού. Ο νόμος που αντιβαίνει στις αρχές του πολιτισμού δεν εξαναγκάζει κανέναν. Ο σωστός πολίτης σε έναν τέτοιο νόμο πρέπει να κάνει πολιτική ανυπακοή, αφού παραιτηθεί από πολλά πράγματα. Αυτήν την έννοια της παραίτησης έχει η φυγή στην έρημο.
Ο Αμερικανός φιλόσοφος Χένρυ Θορώ υπήρξε ο ίδιος ένα παράδειγμα πολιτικής ανυπακοής, θεωρίας την οποία ανέπτυξε ο ίδιος. Ετοίμασε τον εαυτό του για να είναι ένας σωστός πολίτης ο οποίος να είναι σε θέση να μην υπακούσει στο νόμο που αντιβαίνει στις αρχές του πολιτισμού. Και η μόνη προετοιμασία είναι η παραίτηση. Ο Θορώ παραιτήθηκε από όλες τις ευκολίες του συστήματος που πολέμησε. Δεν ήθελε να είναι αναρχικός του γλυκού νερού που επωφελείται ό,τι μπορεί από το σύστημα που πολεμάει.
Ο Θορώ αρνήθηκε να πληρώσει τους φόρους και πήγε στη φυλακή γιατί η πολιτεία της Μασαχουσέτης διατηρούσε το καθεστώς της δουλείας. Ποιος από μας θα μπορούσε να πάει στη φυλακή γιατί η πολιτεία παραβιάζει κάποια αρχή του πολιτισμού π.χ. όσον αφορά την προστασία του αγέννητου παιδιού ή την ανεργία των νέων ή οτιδήποτε άλλο, αν δεν είχε τη δύναμη να παραιτηθεί από πολλά πράγματα που η πολιτεία αυτή του εξασφαλίζει; Οι μόνοι αληθινοί πολίτες σήμερα είναι οι μοναχοί που εγκατέλειψαν τις πόλεις και ζουν στην έρημο.
« Ζούσα μόνος στα δάση,» γράφει ο Θορώ στο βιβλίο του «Ουώλντεν» « σ΄ ένα σπίτι που είχα χτίσει μοναχός μου, στην όχθη της λίμνης Ουώλντεν, στην Κόνκορντ της Μασσαχουσέτης. Κέρδιζα τη ζωή μου με τη δουλειά των χεριών μου μόνο. Έζησα εκεί δυο χρόνια και δυο μήνες. Τώρα, κατοικώ και πάλι σε πολιτισμένο μέρος».
Για το δοκίμιο που με ενδιαφέρει γράφει στο ίδιο βιβλίο του: « Εγώ προσωπικά το μόνο που ζητώ από ένα συγγραφέα είναι να μου μιλήσει απλά και ειλικρινά για τη δική του ζωή και όχι για ό,τι έχει ακουστά για τη ζωή των άλλων ανθρώπων. Ζητώ δηλαδή να μου μιλήσει έτσι όπως θα έγραφε στους δικούς του ξενιτεμένος σε χώρα μακρινή. Γιατί αν έζησε με ειλικρίνεια, θα πρέπει να έζησε σε μια άλλη χώρα άγνωστή μου!»

( Σουλκχάν Σαμπά Ορμπελιάνι, Η σοφία του Μύθου, Εκδόσεις Χατζηνικολή, μετάφραση Κώστας Ασημακόπουλος, Ντίνα Σιδέρη, 1988.
Χένρι Ντέϊβιντ Θορώ, Ουώλντεν, Εκδόσεις Διεθνής Βιβλιοθήκη, μετάφραση Ι.Ζαχαράκη, Αθήνα 1981)